Deniz Gezmiş Kimdir?
Deniz Gezmiş, Türkiye’nin siyasi tarihinde sembol haline gelmiş devrimci bir figürdür. 28 Şubat 1947’de Ankara’nın Ayaş ilçesinde doğan Gezmiş, 1960’lı yıllarda Türkiye’de gelişen sol hareketin öncü isimlerinden biri olarak tanınır. Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nun (THKO) kurucularından olan Gezmiş, sosyalist devrim ve tam bağımsız Türkiye mücadelesi için aktif bir şekilde mücadele etmiştir. 1972 yılında idam edilen Gezmiş, özellikle genç kuşaklar için bir direniş ve özgürlük sembolü olarak anılmaktadır.
Gençlik ve Eğitim Hayatı
Deniz Gezmiş, öğretmen bir babanın çocuğu olarak eğitimine Sivas'ta başlamıştır. Ortaokul ve liseyi İstanbul’da tamamlayan Gezmiş, genç yaşlardan itibaren siyasetle ilgilenmeye başlamıştır. 1966 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girmiş ve üniversite yıllarında Türkiye’nin siyasi ortamına hızlı bir giriş yapmıştır. O dönemde yükselen öğrenci hareketleri ve sol ideolojiler, Gezmiş'in siyasi bilincini daha da keskinleştirmiştir.
Gezmiş, üniversite yıllarında Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) ve Fikir Kulüpleri Federasyonu (FKF) gibi öğrenci örgütlerine katılmış ve bu örgütler aracılığıyla düzenlenen protesto ve eylemlerde aktif bir rol almıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nin Türkiye'deki varlığına karşı düzenlenen protestolarda ön plana çıkan Gezmiş, özellikle Amerikan 6. Filo'suna karşı yapılan gösterilerde liderlik yapmıştır.
Devrimci Mücadele ve Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO)
Deniz Gezmiş’in politik duruşu zamanla daha radikal bir hal almış, Marksist-Leninist düşüncelere daha fazla ilgi göstermeye başlamıştır. Türkiye’nin bağımsızlığı için silahlı mücadeleyi savunan Gezmiş, 1969 yılında arkadaşlarıyla birlikte Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nu (THKO) kurmuştur. THKO, Türkiye'deki Amerikan emperyalizmine ve kapitalist sisteme karşı bir gerilla mücadelesi yürütmeyi hedefliyordu.
THKO'nun amacı, Türkiye'de halkın desteğiyle devrim yaparak sosyalist bir devlet kurmaktı. Deniz Gezmiş, bu amaçla pek çok silahlı eyleme katıldı. Bu dönemde özellikle banka soygunları ve fidye eylemleriyle dikkat çekmiş, ayrıca arkadaşlarıyla birlikte Amerikan askerlerini kaçırıp hükümete karşı pazarlık yapmak gibi girişimlerde bulunmuştur. 12 Mart 1971 Askeri Muhtırası sonrasında Gezmiş ve arkadaşları hakkında yakalama kararı çıkarılmış ve bu dönemde dağlarda bir süre saklanmışlardır.
Yakalanması ve Yargılanması
Deniz Gezmiş, 12 Mart darbesi sonrasında gerçekleştirilen geniş çaplı operasyonlarla yakalanmıştır. 16 Mart 1971’de Sivas’ın Şarkışla ilçesinde tutuklanmış ve ardından Ankara’ya götürülerek yargılanmıştır. Deniz Gezmiş ve THKO'nun diğer liderleri olan Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, devlet güçlerine karşı silahlı eylemler düzenlemek ve Türkiye Cumhuriyeti’nin anayasal düzenini ortadan kaldırmaya teşebbüs etmek suçlamalarıyla idam cezasına çarptırılmıştır.
İdamı ve Mirası
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idam cezaları, 6 Mayıs 1972 tarihinde Ankara Merkez Kapalı Cezaevi'nde infaz edilmiştir. İdamlar, Türkiye'nin dört bir yanında büyük yankı uyandırmış ve Gezmiş, Türkiye'deki sol hareketin sembol isimlerinden biri haline gelmiştir. İdam edilmeden önceki son sözlerinde, “Yaşasın tam bağımsız Türkiye! Yaşasın Marksizm-Leninizm! Yaşasın Türk ve Kürt halklarının kardeşliği! Yaşasın işçiler, köylüler! Kahrolsun emperyalizm!” ifadelerini kullanmış ve devrimci mücadelesine olan bağlılığını son anlarına kadar sürdürmüştür.
Ailesi ve Özel Hayatı
Deniz Gezmiş’in babası Cemil Gezmiş, öğretmenlik yapıyordu ve oğlu Deniz’in devrimci faaliyetleri nedeniyle büyük baskılara maruz kaldı. Deniz Gezmiş’in ağabeyi Bora Gezmiş de onunla birlikte sol hareketler içinde yer aldı ancak Deniz kadar ön plana çıkmadı. Gezmiş’in ailesi, onun haksız yere idam edildiğini her fırsatta dile getirmiştir. Deniz Gezmiş, genç yaşta devrimci mücadelesine odaklandığı için evlilik yapmamış ve çocuğu olmamıştır.
Deniz Gezmiş’in Türkiye’ye ve Sol Hareketlere Etkisi
Deniz Gezmiş, idam edilmesinden bu yana Türkiye'de bir sembol haline gelmiştir. Türkiye'deki solcu gençlik hareketlerinin ilham kaynağı olmuş, adına marşlar, şiirler ve anma törenleri düzenlenmiştir. Özellikle sosyalist ve sol görüşlü partiler ve örgütler, Gezmiş’i bir kahraman olarak görmüş ve onun bağımsızlık mücadelesini örnek almıştır. Bugün bile Deniz Gezmiş, Türkiye’de bağımsızlık, özgürlük ve devrim mücadelesinin sembolü olarak anılmaktadır. Pek çok kişi için onun ismi, haksızlığa karşı direnişin ve devrimci kararlılığın bir simgesi olmuştur.
Deniz Gezmiş’in Son Sözleri
Deniz Gezmiş, idam edilmeden önce Türkiye halklarına ve dünya kamuoyuna şu mesajı bırakmıştır:
“Ben bu cezayı, halkımın bağımsızlık ve mutluluğu için gülerek karşılıyorum. Bizi asanlar, bizi öldürenler, yarın aynı durumda olacaklar. Çünkü halklara karşı yapılan her şey ters teper.”
Bu sözleriyle, mücadelesinin yalnızca kendisiyle sınırlı olmadığını, Türkiye halklarının geleceği için hayatını verdiğini açıkça dile getirmiştir.
Deniz Gezmiş, yaşadığı dönemde olduğu gibi bugün de Türkiye’de ve dünyada devrimci mücadelenin simgelerinden biri olarak hatırlanmaktadır.