Kıtmir nedir? Kıtmir kelimesi hangi anlamlarda kullanılır?
Kıtmir, Arapça kökenli bir kelime olup (Ar. ḳıṭmīr), İslam kültüründe çeşitli anlamlar taşır. Bu kelime hem Ashab-ı Kehf'in (Yedi Uyurlar) köpeğinin adı olarak bilinir hem de mecazi anlamda "en küçük, değersiz şey" anlamında kullanılır. Kıtmir, bu bağlamda hem dini bir figür hem de dilde tevazu ve değersizlik ifade eden bir sembol haline gelmiştir. Kelimenin daha teknik bir anlamı da vardır; küçük bir ağırlık ölçüsü olarak kullanılmaktadır.
Kıtmir’in Tanımı ve Anlamları
Kıtmir kelimesi birkaç farklı anlamda kullanılmaktadır:
- Ashab-ı Kehf’in Köpeği: Kıtmir, Ashab-ı Kehf olarak bilinen, mağarada Allah’ın izniyle uzun bir süre uyuyarak mucizevi bir olaya tanıklık eden gençlerin köpeğinin adıdır. Kıtmir’in bu kullanımı, daha çok tevazu ifade eden bir sembol olarak bilinir.
- Ağırlık Ölçüsü: Kıtmir, bir kıratın (0.20 gram) otuz ikide biri, yani oldukça küçük bir ağırlık ölçüsü olarak da tanımlanır.
- Mecazi Anlam: Kıtmir kelimesi, "en küçük parça, en ufak şey" anlamında da mecazi olarak kullanılır. Özellikle "Nakîr ü kıtmir" deyimi, “en küçük şey, zerre kadar bir şey” anlamını taşır.
TDK’ya Göre Kıtmir
Türk Dil Kurumu (TDK) kıtmir kelimesini "Ashabıkehf’in köpeğinin adı" olarak tanımlamıştır. Bu tanım, kelimenin dini yönüne vurgu yapmaktadır.
Örnek Cümleler:
- "Râtıb etse n’ola kıtmîr ile bahs-ı rüchan," dizesinde, Kıtmir’in tevazu ve değersizlik sembolü olarak kullanıldığı görülmektedir.
- "Aldı gitti ne ki buldu ise nakîr ü kıtmîr," ifadesi, en küçük, en ufak şeyin bile kaybolduğunu mecazi olarak ifade eder.
Ashab-ı Kehf ve Kıtmir
Ashab-ı Kehf (Yedi Uyurlar), İslam’ın yanı sıra Hristiyanlık ve Yahudilik gibi dinlerde de önemli bir dini figür olarak kabul edilir. Efsaneye göre, Ashab-ı Kehf, Allah’a olan inançları nedeniyle zulme uğramamak için bir mağaraya sığınan gençlerdir. Allah, onları uzun bir süre uyutarak korumuş ve bir mucize göstermiştir. Bu gençlerin yanında sadık köpekleri de bulunmaktaydı ve bu köpeğin adı İslami kaynaklara göre Kıtmir olarak bilinir.
Kıtmir’in Dini Önemi
Kıtmir, sadakat ve tevazu sembolü olarak görülür. Ashab-ı Kehf’in yanındaki bu köpek, mağara hikâyesinin bir parçası olarak Allah’ın rahmetine ve korumasına dahil edilmiştir. Bu nedenle Kıtmir, İslami literatürde önemli bir yere sahiptir. Onun ismi, mütevazı bir varlık olan bir köpeğin bile Allah’ın lütfu ve rahmeti altında olabileceğini gösterir.
Tevazu ve Sadakat Sembolü Olarak Kıtmir
Tasavvuf ve İslam kültüründe, Kıtmir tevazu ve sadakat örneği olarak da kullanılır. İnsanlar, Kıtmir'in Ashab-ı Kehf'e gösterdiği sadakatin bir simgesi olarak bu ismi anmışlardır. Bu bağlamda, Kıtmir, dünyevi bir değerden ziyade manevi bir büyüklüğü ve bağlılığı temsil eder. Edebiyatta da, Kıtmir’in bu anlamı sık sık kullanılmıştır ve "en değersiz" anlamında mecazi bir şekilde yer bulmuştur.
Kıtmir’in Ağırlık Ölçüsü Olarak Kullanımı
Kıtmir, aynı zamanda çok küçük bir ağırlık birimi olarak da kullanılır. Bir kıratın (0.20 gram) otuz ikide biri olan bu ölçü, "nakîr" ile birlikte, çok küçük şeyleri ifade etmek için kullanılır. Bu anlamıyla kıtmir, maddi değeri çok düşük ya da önemsiz şeyleri belirtmek amacıyla dile getirilir.
- Bir Kıratın Otuz İkide Biri: Kıtmir, bir kıratın otuz ikide biri kadar bir ağırlığı ifade eder ve bu da oldukça ufak bir miktardır. Ağırlık ölçüsü anlamında kıtmir, en küçük ölçü birimlerinden biridir.
Bu kullanım, özellikle eski zamanlarda ticaret ve değerli metallerin ölçülmesinde çok küçük birimlerin ifade edilmesi için kullanılmıştır.
Nakîr ü Kıtmir Deyimi
Nakîr ü kıtmir, mecazi anlamda "en ufak şey, en küçük parça" anlamına gelir. Bu deyim, Necâtî Bey gibi şairler tarafından kullanılmış ve edebiyatta da yerini almıştır. İnsanların en ufak şeyleri bile dikkate aldığını ya da kaybettiğini belirtmek amacıyla bu deyim sıkça kullanılır.
Örnek Kullanım:
- "Dil ü can kûşelerin sildi süpürdü müjesi / Aldı gitti ne ki buldu ise nakîr ü kıtmîr," dizesinde, "nakîr ü kıtmir" en küçük şeyin bile elden gitmesini ifade eder.
Edebi ve Kültürel Kullanımı
Kıtmir, edebi eserlerde ve klasik şiirlerde de kendine yer bulmuştur. Genellikle tevazu, sadakat ve değersizlik temalarıyla ilişkilendirilen kıtmir, dini metinlerde ve halk edebiyatında da kullanılmaktadır. Pir Sultan Abdal’dan Necâtî Bey’e kadar pek çok şair, kıtmir kelimesini şiirlerinde farklı anlamlarda kullanmışlardır.
Tevazu Sözü Olarak Kullanımı
Özellikle klasik edebiyatta, kıtmir kelimesi tevazu sözü olarak kullanılmıştır. Bu kullanım, kişinin kendini alçakgönüllü bir şekilde ifade etmesi amacıyla dile getirilmiştir. Kıtmir, bir anlamda "ben sadece bir köpeğim" şeklinde bir tevazu ifadesi olarak kullanılmaktadır.
Kıtmir Kelimesinin Diğer Dillerdeki Karşılıkları
Kıtmir kelimesi, Arapça kökenlidir ve bu anlamda farklı dillere tam olarak birebir karşılık bulmak zor olabilir. Ancak dini ve edebi metinlerde Ashab-ı Kehf ve Kıtmir’in hikayesi uluslararası bir yankı bulduğundan, köpek anlamında kullanılan adın hikayesi diğer dillerde de anlaşılabilir.
- İngilizcesi: Qitmir (Ashab-ı Kehf’in köpeği)
- Arapçası: قِطْمِير (ḳiṭmīr)
- Fransızcası: Qitmir (Ashab-ı Kehf’in köpeği olarak)
- Almancası: Qitmir
- İspanyolcası: Qitmir
- İtalyancası: Qitmir
- Rusçası: Китмир (Kitmir)
Kıtmir, İslam kültüründe hem Ashab-ı Kehf’in köpeğinin adı olarak hem de en küçük, değersiz şey anlamında kullanılan önemli bir kelimedir. Kıtmir, bir yandan sadakat ve tevazu sembolü olarak tasavvufi anlam taşırken, diğer yandan edebiyatta ve günlük dilde mecazi anlamlarıyla geniş bir kullanım alanına sahiptir. Ayrıca kıtmir, ağırlık ölçüsü olarak da küçük ve önemsiz şeylerin ifadesi için kullanılmaktadır. Bu yönleriyle kıtmir, hem dini hem de kültürel zenginliği içinde barındıran çok yönlü bir terimdir.