Ekâbir ne demek? Ekâbir kelimesinin anlamı ve kökeni nedir?
Ekâbir, Arapça kökenli bir isim olup, "ekber" kelimesinin çoğuludur ve "büyük" anlamına gelir. Türkçede "büyük adamlar", "ileri gelenler", "yüksek mevkilerde bulunan kişiler" anlamında kullanılır. Aynı zamanda, tekil anlamda da kullanılabilir ve bir kişinin toplumda ya da bir ortamda yüksek statüye sahip olduğunu ifade eder. Bu kelime, zamanla hem ciddi hem de alaycı bir anlam kazanmıştır ve Türk edebiyatında ve halk arasında çeşitli bağlamlarda yerini bulmuştur.
Ekâbir Nedir?
Ekâbir, genel anlamda toplumun "ileri gelenleri", "büyükleri" ya da "yüksek mevkide bulunan kişiler" anlamında kullanılır. Tarih boyunca devlet adamları, yüksek rütbeli bürokratlar veya toplumsal hiyerarşide önemli yerlere sahip kimseler ekâbir olarak anılmıştır. Aynı zamanda, alaycı bir şekilde "kendini beğenmiş, kibirli kimseler" anlamında da kullanıldığı olur. Bu ikili kullanım, ekâbir kelimesinin hem saygı hem de alay içeren bir ifade olmasına yol açmıştır.
Ekâbir Kelimesinin Anlamları
1. Büyük Adamlar, İleri Gelenler
Ekâbir kelimesi, genellikle büyük adamlar, devletin ileri gelenleri veya toplumda saygın, yüksek statülü kişileri tanımlamak için kullanılır. Bu anlamda, toplumun üst kademesinde yer alan insanların genel bir topluluğu olarak düşünülür. Örneğin, Kâtip Çelebi’nin eserinde şu şekilde kullanılmıştır:
"Bu cezîre halkının büyükleri ve ekâbirleri enselerinde biraz perçem kor."
Burada, ada halkının ileri gelenlerinden bahsedilir.
2. Alaycı Kullanım: Kendini Beğenmiş Kimse
Ekâbir kelimesi, bazen alaylı bir dille kendini beğenmiş, kibirli kişiler için de kullanılır. Bu kullanımda, kişinin aslında "büyük adam" olmamakla birlikte, öyleymiş gibi davrandığı ima edilir. Ahmet Ümit’in bir cümlesi bu kullanım için iyi bir örnektir:
"Senin gibi ekâbir bir adam bu tür haberlerin peşinde koşturmaz."
Bu cümlede, ekâbir kelimesi, kişinin kendini üstün görmesi ve bazı işleri küçümsemesi anlamında kullanılmıştır.
Ekâbir'in Tarihsel Kullanımı
Ekâbir kelimesi, Osmanlı döneminden günümüze kadar varlığını sürdüren bir terimdir. Özellikle Osmanlı bürokrasisi ve saray çevresinde, yüksek rütbeli devlet memurları ve paşalar gibi önemli kişilere atıfla kullanılmıştır. Nev'î'nin şu beyti, kelimenin kullanıldığı dönemin sosyal yapısını ve edebi değerini ortaya koyar:
"Geldimse n’ola ben şuarâ devrine âhir / Âdet budur âhirde gelir bezme ekâbir."
Bu beyitte, şair kendisini edebiyat dünyasında sonradan gelen biri olarak tarif ederken, ekâbirin bir araya gelişinin bir âdet olduğunu belirtir.
Ekâbir kapısı da tarihsel bir terimdir ve Osmanlı döneminde büyük devlet memurlarının dairelerini ifade eder. Bu tabir, özellikle devletin ileri gelenlerinin toplandığı yerler için kullanılırdı.
Ekâbir Kelimesinin Günlük Hayattaki Kullanımı
Ekâbir kelimesi, günlük dilde daha çok "kendini beğenmiş", "burnu büyük" anlamında alaycı bir şekilde kullanılır. İnsanlar, kibirli ve kendini toplumun üstünde gören kişileri tanımlarken bu kelimeyi tercih ederler. Ancak bu kelime, resmi ya da saygı içeren bir bağlamda da kullanılarak, toplumun önemli isimlerine atıfta bulunabilir.
Günümüzde bu kelime, daha çok mizahi veya küçümseyici anlamlar taşır, özellikle birinin basit işleri küçümsediğini ya da kendisini olduğundan daha büyük gösterdiğini belirtmek için kullanılabilir.
TDK'ya Göre Ekâbir'in Anlamı
Türk Dil Kurumu (TDK), ekâbir kelimesini şu şekilde tanımlar:
-
Büyükler, devlet büyükleri, ileri gelenler:
"Kaymakam beyin hemen arkasında kalan ekâbiri umursamadan sıtma doktoru da kalkmıştı." (Tarık Buğra) -
Kendini beğenmiş kimse (alay yollu):
"Senin gibi ekâbir bir adam bu tür haberlerin peşinde koşturmaz." (Ahmet Ümit)
Bu tanımlar, ekâbir kelimesinin hem ciddi hem de alaycı kullanımlarını kapsar.
Ekâbir Kelimesinin Diğer Dillerdeki Karşılıkları
- İngilizcesi: Nobles, Aristocrats, The Elite (ciddi kullanımda); Pompous, Arrogant (alaycı kullanımda)
- Arapçası: أكابر (ekābir)
- Fransızcası: Les grands, Aristocrates
- İspanyolcası: Los grandes, Aristócratas
- İtalyancası: I grandi, Aristocratici
- Almancası: Die Großen, Aristokraten
Ekâbir, hem tarihsel hem de güncel bağlamda zengin bir kullanım alanına sahip bir kelimedir. Osmanlı döneminde devlet büyükleri ve ileri gelenler anlamında kullanılan bu kelime, günümüzde bazen alaycı bir anlam kazanmış ve kendini beğenmiş kişiler için tercih edilmiştir. Ekâbir kelimesi, sosyal hiyerarşi içinde yüksek mevkilerdeki insanlara atıf yaparken, aynı zamanda mizahi ve küçümseyici bir anlamda da kullanılabilmektedir. Bu çeşitlilik, ekâbir kelimesinin Türk dilinde önemli bir yer tutmasını sağlar.