Yöney ne demek? Yöney kelimesinin anlamı nedir?

Yöney, özellikle matematik, fizik, mühendislik ve bilgisayar bilimleri gibi pek çok disiplinin temel kavramlarından biridir.

Yöney kelimesinin tanımı ve dil bilgisel türü

Yöney nedir?

Yöney, büyüklük ve yön bilgisine sahip olan matematiksel bir nesnedir. Genellikle bir doğru parçası biçiminde, başlangıç ve bitiş noktası olan, bir yönü gösteren ve belirli işlemlerle tanımlanabilen bir öğedir. Matematikte yön ve büyüklük taşıyan bu yapılar, vektör olarak da bilinir.

Yöney, yalnızca fiziksel uzayda değil; soyut uzaylarda, yani doğrusal uzaylarda da tanımlanabilir. Bu tür uzaylarda yöneylere toplama ve skalerle çarpma işlemleri uygulanabilir.

Dil bilgisel türü

Yöney kelimesi Türkçede isim türündedir. Genellikle teknik, bilimsel metinlerde geçer ve halk arasında vektör terimi daha yaygındır.

Yöney kelimesinin kökeni

“Yöney” kelimesi Türkçeye tam anlamıyla Türkçe kökenli bir karşılık olarak kazandırılmıştır. Ancak kavram, Latince "vectus" (taşınan, götürülen) kelimesinden türeyerek modern bilim dillerine geçmiştir.

• İngilizce: vector

• Fransızca: vecteur

• Almanca: Vektor, Pfeilklasse

• Latince: vectus (taşımak fiilinden – veho)

Türk Dil Kurumu, bu kavrama karşılık olarak "yön" kelimesinden türetilen yöney kelimesini önermiştir. Bu öneri, 1983 tarihli Matematik Terimleri Sözlüğü'nde yer almıştır.

Yöneyin matematiksel tanımı

Öklidyen uzayda yöney

Öklit 2-uzayı (düzlem) ya da 3-uzayında (uzay) yöney, başlangıç noktası ve yönü olan bir doğru parçası olarak tanımlanır. Genellikle şu özelliklere sahiptir:

• Büyüklük (norm, uzunluk)

• Yön

• Başlangıç ve son noktalar

Örnek: A noktasından B noktasına yöneltilmiş AB⃗\vec{AB} doğrusu bir yöneydir.

Doğrusal uzayda yöney

Soyut matematikte yöney, bir vektör uzayının öğesi olarak tanımlanır. Bu uzayda aşağıdaki işlemler yapılabilir:

• Yöneylerin toplamı

• Skaler çarpım

Bu uzay, kapalı, değişmeli, birim öğeli ve dağılma özellikli yapılar içerir.

Fizikte yöney kavramı

Fizikte birçok büyüklük skaler (sadece büyüklük) ya da yöney (büyüklük + yön) olarak sınıflandırılır.

Yöney olan büyüklüklere örnekler:

• Hız

• Kuvvet

• İvme

• Yer değiştirme

Bu tür büyüklüklerde sadece sayısal değer değil, hangi yöne doğru etkide bulunduğu da önemlidir.

Bilgisayar biliminde ve ekonomide yöney

Bilgisayar bilimlerinde yöney

Vektör kavramı, yapay zeka, doğal dil işleme, grafik tasarımı ve veri işleme gibi alanlarda oldukça önemlidir. Örneğin:

• Bir görselin vektörel temsili

• Metinlerin vektörleştirilmesi (word embeddings)

• Makine öğrenmesinde öz nitelik vektörleri

Ekonometri ve istatistikte yöney

Yöney, ekonometrik modellerde değişkenlerin bir arada incelendiği veri yapısı olarak kullanılır. Örneğin, bir gözlemdeki tüm değişkenler bir yöney şeklinde gösterilebilir.

Örnek cümlelerle yöney kullanımı

1. Kuvvetin yalnızca büyüklüğü değil, aynı zamanda yönü de olduğu için bu bir yöney büyüklüğüdür.

2. Yapay zeka modelinde her kelime bir yöney ile temsil edilmiştir.

TDK’ye göre yöney kelimesinin anlamı

Güncel Türkçe Sözlük (TDK)'te yöney şöyle tanımlanır:

isim, matematik
► vektör.

Ek olarak, 1983 Matematik Terimleri Sözlüğü’ne göre:

“Öklit 2-uzayında ya da Öklit 3-uzayında belirli toplama ve sayılla çarpma işlemleri ile birlikte bir yönlü doğru parçası olarak betimlenen nesne. Bir yöney uzayı (doğrusal uzay) içindeki öğelerden her biri.”

Yöney kelimesinin farklı dillerdeki karşılıkları

• İngilizcesi: vector

• Fransızcası: vecteur

• Almancası: Vektor, Pfeilklasse

• İspanyolcası: vector

• İtalyancası: vettore

• Arapçası: متجه (mutajjah)

• Rusçası: вектор (vektor)

• Çincesi: 向量 (xi ng li ng)

• Flemenkçesi: vector

• Osmanlıcası: şua (şû‘â, ışın anlamında kullanılırdı)

Yöney, yalnızca matematiksel bir terim olmanın ötesinde, doğa bilimlerinden mühendisliğe, ekonomiden bilişime kadar çok geniş bir alanda uygulaması olan temel bir kavramdır. Hem soyut yapılarla hem de fiziksel büyüklüklerle tanımlanabilen yöneylere yönelik sağlam bir kavrayış, modern bilimlerin çoğunda başarı için zorunludur. Türkçeye yerleşmiş ve teknik sözlüklerde karşılığı bulunmuş bu kelime, özellikle eğitimde Türkçe terim kullanımının önemini de yansıtmaktadır.