Vaveyla ne demek? Vaveyla kelimesinin anlamı ve kökeni nedir?

Vaveyla, Arapça kökenli bir kelime olup Türkçe’de feryat, çığlık ve yaygara anlamında kullanılan bir terimdir. Hem eski edebi metinlerde hem de halk dilinde farklı şekillerde yer bulmuştur. Bu makalede, vaveyla kelimesinin anlamını, kökenini, tarihsel bağlamını ve kullanım alanlarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

Vaveyla Kelimesinin Anlamı

Güncel Anlamlar

1. Çığlık, feryat, yaygara
   Vaveyla, özellikle büyük bir üzüntü, korku ya da heyecan anında yükselen çığlık ya da feryadı ifade eder. Bu anlamda, bireysel ya da toplumsal acıları ifade etmek için kullanılır.

   Örnek:

   • "Gece yarısı bir vaveyla koptu, mahalle ayağa kalktı."
     
     

2. Ünlem olarak yazık, eyvah
   Kelime, üzüntü ya da pişmanlık duygularını dile getiren bir ünlem olarak da kullanılabilir.

   Örnek:

   • "Vaveyla! Neler oldu bu evde?"
     
     

Deyimlerde Kullanımı

• Vaveyla koparmak: Çığlık atmak, büyük bir feryat yükselmesi anlamına gelir.
  Örnek:
  • "Sokakta bir vaveyla koptu, herkes ne olduğunu anlamaya çalıştı."

Vaveyla Kelimesinin Kökeni

Vaveyla, Arapça vāveylā kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Arapça'da da benzer şekilde feryat ve çığlık anlamı taşır. Türkçede, özellikle Osmanlı döneminden itibaren edebiyat ve halk dilinde sıkça kullanılmıştır.

• Arapça Kök: Vâv harfi ile başlayan kelime, haykırışı ve üzüntüyü ifade eder.
• Tür: İsim ve ünlem olarak kullanılır.

Edebiyatta Vaveyla

Vaveyla, özellikle divan ve halk edebiyatında sıkça kullanılan bir terimdir. Şairler, acı ve feryat dolu duyguları ifade etmek için bu kelimeye başvurmuşlardır.

Divan Edebiyatı

• Nedim’in şu beyiti, vaveyla kelimesinin edebi kullanımına güzel bir örnektir:
  "Oldu mürgân ile ezhâr-ı çemen hem-sohbet / Sahn-ı gülşende zuhûr etse n’ola vâveylâ."
  Bu beyitte, çiçeklerin arasında çıkan bir yaygara ya da feryat mecazi bir anlamda kullanılmıştır.

Modern Türk Edebiyatı

• Yahya Kemal, "Koptu evden acı bir vaveyla / Odalar inledi Leylâ! Leylâ!" dizelerinde vaveyla kelimesini, dramatik bir sahneyi betimlemek için kullanmıştır.

Günlük Hayatta Kullanımı

Vaveyla kelimesi, eski edebiyatta yoğun olarak kullanılmasına rağmen, modern Türkçede daha çok atasözleri ve deyimlerde kendine yer bulmaktadır. Çoğu zaman mecazi anlamda, büyük bir gürültü ya da karmaşayı ifade etmek için de kullanılır.

Kullanım Örnekleri

1. "Bir vaveyla kopardı ki sanki kıyamet gelmişti."
2. "Çocuk kaybolunca anasının vaveylası mahalleyi sardı."

TDK’de Vaveyla

Türk Dil Kurumu'na göre, vaveyla kelimesi şu anlamlara sahiptir:

• Çığlık, feryat, yaygara.
  Örnek: "Mısır'ın değme ağıtçıları bile sanırım vaveylalarında benimle yarışa giremezlerdi." (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)

Ayrıca, "vaveyla koparmak" deyimi TDK sözlüğünde "çığlık atmak" şeklinde tanımlanmıştır.

Vaveyla Kelimesinin Diğer Dillerdeki Karşılıkları

Vaveyla’nın tam karşılığı diğer dillerde bulunmasa da anlamını karşılayan bazı terimler şunlardır:

• İngilizce: Outcry, wailing, lamentation
• Fransızca: Cri, hurlement
• Almanca: Aufschrei, Klage
• Arapça: واويلا (vāveylā)
  
  

Vaveyla, Türkçede hem derin bir acıyı ifade eden hem de dramatik etkiler yaratan önemli bir kelimedir. Çığlık, feryat ve yaygara gibi anlamlarıyla duygusal bir yoğunluk taşır. Divan şiirlerinden modern edebiyata kadar, bu kelime hem günlük hayatta hem de edebiyatta önemli bir yer edinmiştir. Günümüzde deyimlerde ve edebi ifadelerde kullanılmaya devam eden vaveyla, Türkçenin zengin kelime hazinesini yansıtan örneklerden biridir.