Şirazeden çıkmak deyiminin anlamı nedir?

"Şirazeden çıkmak" deyimi, iki farklı anlamda kullanılmaktadır:

1. Kitabın sırt bölümünde bulunan şeridin bozulması sebebiyle sayfaların dağılması:

   • Kitap ciltçiliğinde, sayfaları bir arada tutan ve kitabın düzgün durmasını sağlayan şerit, "şiraze" olarak adlandırılır. Eğer bu şerit zarar görür veya koparsa, kitap dağılır ve sayfalar düzensiz hâle gelir. Bu fiziksel anlam, deyimin asıl kökenini oluşturur.

2. Mecazi anlamıyla, akıl dengesini kaybetmek, mantıklı düşünemez hâle gelmek:

   • İnsan zihni de tıpkı bir kitap gibi düzen içinde çalışmalıdır. Eğer bir kişi mantıklı düşünme yetisini kaybederse veya psikolojik olarak dengesiz bir ruh hâline girerse, "şirazeden çıkmak" tabiri kullanılır.

Örnek cümleler:

• "Eski kitabın cildi iyice yıprandığı için artık sayfaları yerinde durmuyor, tamamen şirazeden çıkmış gibi."
• "O kadar büyük bir stres yaşadı ki, sonunda şirazeden çıktı ve ne yaptığını bilemez hâle geldi."

Şirazeden Çıkmak Deyiminin Kökeni ve Tarihçesi

"Şiraze" kelimesi, Farsça kökenlidir ve kitap ciltçiliğinde kullanılan, sayfaları bir arada tutmaya yarayan şerit veya ip anlamına gelir. Eski ciltleme tekniklerinde, kitapların sayfaları bu iplerle bir arada tutulur ve şirazenin bozulması kitabın düzeninin kaybolmasına neden olur.

Osmanlı döneminde kitap ciltçiliği oldukça önemli bir zanaattı ve kitaplar büyük titizlikle hazırlanırdı. Eğer bir kitap zamanla veya hatalı bir ciltleme nedeniyle "şirazeden çıkarsa", yani cildini kaybederse, okunması zorlaşır ve kitap dağılırdı. Zamanla bu fiziksel durum, insanlar için de kullanılmaya başlanmış ve "zihinsel dengesini kaybeden, tutarsız davranan kişiler" için de bir metafor hâline gelmiştir.

Şirazeden Çıkmak Deyiminin Günlük Hayatta Kullanımı

Bu deyim genellikle zihinsel dengenin bozulması, kontrolün kaybedilmesi veya bir sistemin düzeninin bozulması durumlarında kullanılır. Hem bireysel hem de toplumsal durumlar için kullanılabilir:

• Kişisel kullanım:
  "Sınav stresinden dolayı iyice şirazeden çıktı, artık her şeyi unutuyor."
• Toplumsal kullanım:
  "Ekonomik krizle birlikte piyasa şirazeden çıktı, fiyatlar kontrolden çıktı."
• Politik kullanım:
  "Ülkede yaşanan olaylar sonrası yönetim adeta şirazeden çıktı, hiçbir karar alınamıyor."

Şirazeden Çıkmak Deyiminin Manevi ve Ahlaki Yönleri

Bu deyim, sadece bireyin ruh hâlindeki dengesizliği anlatmaz; aynı zamanda bir toplumun, bir kurumun veya bir sistemin de düzenini kaybetmesi anlamında da kullanılır.

Ahlaki açıdan, düzenin korunması, kişinin kendi iradesine sahip çıkması ve akıl sağlığını muhafaza etmesi önemli görülür. Kendi kontrolünü kaybeden, mantıklı düşünemeyen veya psikolojik olarak zor durumda olan kişiler için "şirazeden çıkmak" deyimi kullanılır.

TDK’ye Göre Şirazeden Çıkmak Deyiminin Anlamı

Türk Dil Kurumu'na (TDK) göre "şirazeden çıkmak" deyimi şu anlamlara gelir:

1. Kitabın sırt bölümünde bulunan enli şeridin bozulması sebebiyle sayfaların dağılması.
2. Mecazi anlamıyla, akıl dengesini kaybetmek.

Şirazeden Çıkmak Deyimine Benzer Deyimler

Bu deyimin anlamına yakın bazı deyimler şunlardır:

• Zıvanadan çıkmak → Kontrolü kaybetmek, aşırı öfkelenmek.
• Raydan çıkmak → Bir düzenin bozulması, işlerin ters gitmesi.
• Aklını kaçırmak → Akıl sağlığını kaybetmek.
• İpini koparmak → Kendi başına hareket etmeye başlamak, kontrolden çıkmak.
• Deli divane olmak → Mantıklı düşünemeyecek kadar dengesiz hareket etmek.

"Şirazeden çıkmak" deyimi, kökeni Osmanlı dönemine dayanan ve günümüzde de sıkça kullanılan anlamlı bir deyimdir. Hem kitapların fiziksel bütünlüğünü kaybetmesi anlamında hem de insan zihninin veya sistemlerin düzeninin bozulması anlamında kullanılır. Mecazi anlamıyla, kişinin akıl sağlığını kaybetmesi veya mantıklı düşünememesi durumunu anlatmak için oldukça etkili bir tabirdir. Günümüzde günlük konuşmalarda, medya dilinde ve edebi eserlerde bu deyim sıkça kullanılmaktadır.