Ruznâme nedir? Ruznâme kelimesinin anlamı nedir?

Ruznâme, Farsça kökenli bir kelime olup, rūz (gün) ve nāme (yazılı şey, belge) kelimelerinin birleşimiyle oluşmuştur. Türkçeye Osmanlı döneminde girmiş olan bu kelime, çeşitli anlamlarda kullanılmıştır. Ruznâme kelimesi, günlük olayların, hesapların ya da anıların kaydedildiği defterden takvime, hatta gazete anlamına kadar geniş bir yelpazede anlamlar taşır. Bu makalede ruznâme kelimesinin kökeni, tarihsel kullanımı ve farklı anlamları detaylandırılacaktır.

Ruznâme Nedir?

1. Günlük Gelir ve Gider Defteri (Yevmiye Defteri)

Ruznâme kelimesinin en eski ve temel anlamı, günlük gelir ve giderlerin kaydedildiği bir defter, yani yevmiye defteridir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, özellikle sarayda ya da devlet kurumlarında, hesapların düzenli bir şekilde tutulduğu bu defterlere ruznâme adı verilirdi. Ruznâme, günlük harcamaların ve elde edilen gelirlerin kaydedildiği önemli bir belge olarak, hesapların takibinde büyük rol oynardı.

Örnek Cümle:

• "Devletin günlük harcamaları ruznâme defterine özenle kaydedilirdi."

2. Günlük Olayların ve Anıların Kaydedildiği Defter

Ruznâme, aynı zamanda günlük olayların, hatıraların ve önemli gelişmelerin kaydedildiği bir defter anlamına da gelir. Osmanlı padişahları, yüksek rütbeli devlet adamları veya tarihçiler, yaşadıkları olayları ve önemli gelişmeleri ruznâme adı verilen bu defterlere kaydederlerdi. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde bu tarz kayıtlar, tarihsel olayların birinci elden belgelenmesi açısından son derece kıymetliydi.

Örnek Cümle:

• "Padişahın ruznâmesi, dönemin siyasi olaylarına dair önemli ipuçları veriyordu."

3. Eski Dönemde Günlük Gazete Anlamı

Ruznâme, bir dönem günlük gazete anlamında da kullanılmıştır. Osmanlı döneminde gazete yayını yaygınlaştıkça, özellikle Tanzimat döneminden sonra, gazeteler için de ruznâme kelimesi tercih edilmiştir. Ancak bu anlamı zamanla kaybolmuş, yerini daha modern kavramlara bırakmıştır.

Örnek Cümle:

• "Sabah erkenden ruznâmeyi almak için dükkâna gitti."

4. Takvim

Ruznâme kelimesinin bir diğer anlamı da takvimdir. Günlerin düzenli olarak takip edilmesi amacıyla kullanılan takvimler de bu isimle anılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda ve Farsça konuşulan bölgelerde, ruznâme kelimesi, günlük olayları ve tarihleri belirten takvimler için kullanılmıştır.

5. Gündem

Ruznâme, aynı zamanda gündemi belirtmek için de kullanılabilir. Güncel olaylar, tartışmalar ya da devlet meselelerinin tartışıldığı konular da bu kelimeyle ifade edilmiştir.

Ruznâme Kelimesinin Kökeni

Ruznâme kelimesi, Farsça rūz (gün) ve nāme (yazılı belge, mektup) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Rūz, günlük anlamında kullanılırken, nāme kelimesi yazılı bir belgeyi, mektubu ya da herhangi bir kayıtlı bilgiyi ifade eder. Bu birleşimden oluşan ruznâme, "günlük yazılı kayıt" anlamına gelir ve Türkçeye Osmanlı döneminde Farsçadan geçmiştir.

Ruznâme Kelimesinin Tarihsel Kullanımı

Osmanlı İmparatorluğu'nda ruznâme, hem günlük gelir-gider kayıtları için hem de önemli olayların ve anıların kaydedildiği defterler için kullanılan bir terimdi. Özellikle I. Mahmud, III. Selim, IV. Mustafa ve II. Mahmud dönemlerinde, padişahların günlük yaşamlarına ve önemli olaylara dair ruznâmeler tutulmuştur. Bu defterler, dönemin toplumsal, siyasi ve ekonomik yapısını anlamak açısından büyük bir tarihsel öneme sahiptir.

Ayrıca, Osmanlı döneminde basın hayatının başlamasıyla birlikte, gazeteler için de ruznâme kelimesi kullanılmıştır. Günümüzde bu anlamı büyük ölçüde kaybolsa da, tarihsel metinlerde gazete anlamında ruznâme kelimesine rastlamak mümkündür.

Edebi ve Tarihsel Kaynaklarda Kullanım

Ruznâme, Türk edebiyatında ve tarih yazımında da kendine önemli bir yer bulmuştur. Refik Halit Karay gibi yazarlar, ruznâme terimini günlük olayları kaydeden bir kişi veya defter anlamında kullanmışlardır.

Edebi Örnek:

• "Kız piyano çalardı, erkek ruznâme yazardı." (Refik Halit Karay)

Bu cümlede, erkek karakterin günlük olayları ve yaşadıklarını kaydettiği bir defterden bahsedilmektedir.

Günümüzde Ruznâme Kullanımı

Ruznâme kelimesi, günümüzde eski anlamını büyük ölçüde kaybetmiş olsa da tarih, edebiyat ve Osmanlıca çalışmalarında hala kullanılan bir terimdir. Özellikle Osmanlı dönemine ait belgelerde ve tarih yazımında sıkça karşımıza çıkar. Ayrıca, akademik çalışmalarda da ruznâme kelimesi, tarihsel bir kaynak olarak önemini korumaktadır.

Modern Karşılıklar

• Günlük gelir-gider defteri: Yevmiye defteri
• Günlük anı defteri: Günlük ya da hatıra defteri
• Gazete: Günlük gazete
• Takvim: Ajanda, takvim

TDK'ya Göre Ruznâme Kelimesinin Anlamı

Türk Dil Kurumu (TDK), ruznâme kelimesini şu şekilde tanımlar:

1. Günlük hesapların yazıldığı gelir ve gider defteri, yevmiye defteri.
2. Günlük olayların, hatıraların yazıldığı defter.
3. Eski dönemde günlük gazete.
4. Takvim.
5. Gündem.

Bu tanımlar, ruznâme kelimesinin tarihsel süreç içerisinde kazandığı farklı anlamları kapsar.

Farklı Dillerde Ruznâme

• İngilizcesi: Daybook (gelir-gider defteri anlamında), Diary (anı defteri anlamında), Newspaper (gazete anlamında)
• Fransızcası: Journal (gelir-gider defteri ve günlük gazete anlamında), Calendrier (takvim anlamında)
• Almancası: Tagebuch (günlük ve anı defteri), Zeitung (gazete), Kalender (takvim)
• Arapçası: روزنامة (Ruznâme, tüm anlamlarda kullanılır)
• İspanyolcası: Diario (günlük ve gazete anlamında), Calendario (takvim)
  
  

Ruznâme, tarih boyunca farklı anlamlar taşıyan ve özellikle Osmanlı döneminde önemli bir kavram olan çok yönlü bir kelimedir. Günlük hesap defteri, anı defteri, gazete, takvim ve gündem gibi çeşitli alanlarda kullanılmış olan ruznâme, günümüzde özellikle tarih ve edebiyat alanında değerli bir terim olarak karşımıza çıkmaktadır. Hem kültürel hem de tarihsel anlamda büyük bir öneme sahip olan bu kelime, Türkçede zengin bir anlam derinliğine sahiptir.