Malayani ne demek? Malayani kelimesinin anlamı nedir?

Günümüz Türkçesinde artık nadiren rastlanan ama özellikle klasik Osmanlı edebiyatında ve tasavvuf literatüründe önemli bir yere sahip olan “malayani” kelimesi, boş, faydasız, yararsız ve saçma şeyleri ifade etmek için kullanılan bir ifadedir. Eskimiş bir sıfat ve isim olarak nitelendirilen bu kelime, hem dilsel hem de kültürel bağlamda derin anlamlar taşımaktadır.

Malayani kelimesinin kökeni ve dil bilgisel sınıfı

Malayani kelimesinin kökeni

“Malayani” kelimesi Arapça kökenlidir. Arapça’da “mā” (şey) ve “lā-yaʿnī” (kastetmez, ilgilendirmez) bileşenlerinden oluşur. Bu bileşim “kişiyi ilgilendirmeyen, ona fayda sağlamayan şey” anlamını taşır. Arapça orijinal yazımıyla ﻣﺎﻻﻳﻌﻨﻰ şeklindedir. Kelime Türkçeye Osmanlı döneminde geçmiş ve özellikle dinî ve edebî metinlerde sıkça kullanılmıştır.

Malayani sıfat mı isim mi?

Kelime hem sıfat hem de isim olarak kullanılır. Sıfat olarak kullanıldığında “boş, saçma, faydasız” anlamına gelir; isim olarak kullanıldığında ise “boş söz veya iş” anlamındadır. Örneğin:

• Malayani işler peşinde koşmak, kişiyi maksadından uzaklaştırır.

• Bu tür malayani sözlerle meclisin havası dağıldı.

Malayani kelimesinin tarihsel gelişimi

Klasik metinlerde Malayani

“Malayani” kelimesi klasik Türk edebiyatında, özellikle tasavvufi metinlerde sıkça geçer. Ahmed Bîcan, Yahyâ Bey ve Burhan Felek gibi isimler eserlerinde bu kelimeye yer vermiştir. Klasik kaynaklarda malayani, zamanın kıymetinin boşa harcanmasına karşı uyarı işlevi görür.

Ahmed Bîcan’dan örnek:
Kaçan imdi gönlünde kasâvet bulsan ve bedeninde hastalık bulsan ve rızkında haram bulsan ve mâlında ziyân bulsan belki mâlâya’ni söylemektendir.

Bu kullanım, sadece kelimeyi tanıtmakla kalmaz, aynı zamanda bireyin ahlaki yozlaşmasının ve dünyevî sıkıntılarının malayani söz ve fiillerle bağlantılı olduğunu ima eder.

Malayani kelimesinin tasavvufi ve ahlaki yönü

Tasavvufta Malayani

Tasavvufta “malayani” kavramı, kişinin kendisini ilgilendirmeyen şeylerle meşgul olmaması gerektiğini ifade eder. İmam Gazali’nin İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn adlı eserinde geçen “Kişinin kendisini ilgilendirmeyen şeyleri terk etmesi, dininin güzelliğindendir” hadisi, bu kavramın temelini oluşturur.

Tasavvuf ehline göre malayani ile meşgul olmak kalbi perdeler, gaflete düşürür. Bu nedenle dervişler, konuşmalarını ölçülü yapar, faydasız ve gereksiz sözlerden kaçınırdı. Zaman bir emanet olarak görülür ve bu emanetin malayani ile zayi edilmesi büyük bir kusur sayılır.

Günlük hayatta Malayani kullanımı

Modern kullanımda Malayani

Günümüzde “malayani” kelimesi neredeyse sadece edebi ve akademik metinlerde yer alır. Ancak “boş laf, saçma konuşma” gibi anlamlar taşıyan kelimenin yerine günümüzde daha çok “gereksiz” veya “lüzumsuz” gibi kelimeler kullanılır.

Günlük kullanım örnekleri:

• Toplantıda sadece malayani konuşmalar yapıldı; hiçbir sonuca varılamadı.

• Zamanını malayani şeylerle harcayan biri başarılı olamaz.

Malayani kelimesinin TDK’da tanımı

Türk Dil Kurumu (TDK) Güncel Türkçe Sözlük’te “malayani” kelimesi şu şekilde tanımlanmıştır:

malayani
sıfat, eskimiş
Boş ve yararsız, saçma:
Malayani sözler.

Bu tanım, kelimenin günümüzde artık pek kullanılmadığını ancak hala anlam açısından değerli olduğunu ortaya koymaktadır.

Malayani kelimesine benzer deyim ve kavramlar

“Malayani” kelimesine anlam olarak yakın bazı deyim ve kelimeler şunlardır:

• Boş laf: Gereksiz, anlamsız söz.

• Laf kalabalığı: Konu dışı ve fazla konuşma.

• Zırva: Aşırı saçma ve temelsiz söz.

• Vaktini boşa harcamak: Malayani işlerle uğraşmak anlamında benzeşir.

Malayani kelimesinin farklı dillerde karşılıkları

• Osmanlıcası: ﻣﺎﻻﻳﻌﻨﻰ

• İngilizcesi: idle talk, nonsense, trivialities

• Almancası: belangloses Gerede, Unsinn

• İspanyolcası: charlas inútiles, trivialidades

• Arapçası: ما لا يعنيه

• Rusçası: пустые разговоры (pustyye razgovory)

• İtalyancası: chiacchiere inutili

• Flemenkçesi: zinloos gepraat

• Çincesi: 关紧要的话 (wú guān jǐn y o de hu )

Malayani kelimesi neden hâlâ önemli?

“Malayani” kelimesi, her ne kadar günümüz Türkçesinde sık kullanılmasa da, dilsel ve kültürel hafızamızda önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle bireyin zaman yönetimi, ahlaki duruşu ve sosyal etkileşimlerinde bir ölçüt olarak değerlendirilebilir. Tasavvuf ve klasik edebiyatta taşıdığı derin anlamlar, bu kelimeyi sıradan bir “boş söz” tanımının çok ötesine taşır.

Hayatın hızla aktığı modern dünyada, malayani olanla olmayanı ayırt edebilmek, hem zihinsel berraklık hem de manevi olgunluk açısından hâlâ büyük önem taşımaktadır.