Hasbi ne demek? Hasbi kelimesinin anlamları ve kökeni nedir?
Hasbi: Karşılıksız, Gönüllü ve İçten Yapılan Bir Davranış
"Hasbi," Arapça kökenli bir kelime olup "gönüllü olarak, karşılık beklemeden yapılan" anlamında kullanılan bir sıfattır. Türkçede genellikle "Allah rızası için" veya "karşılıksız" anlamlarında kullanılır ve bu tür davranışları tanımlar. Hasbi kelimesi, günlük dilde eskimiş bir ifade olarak kabul edilse de, eski metinlerde ve dini bağlamlarda halen önemli bir anlam taşır.
Hasbi Kelimesinin Anlamları ve Kökeni
Arapça "ḥasbeten lillāh" (Allah rızası için) ifadesinden türemiş olan hasbi kelimesi, bir işi gönüllü olarak ve herhangi bir maddi karşılık beklemeden yapmak anlamına gelir. Kelime, çoğunlukla manevi bir tatmin veya ahlaki bir sorumluluk duygusu ile yapılan işleri tanımlar. Bu bağlamda, hasbi olan bir kişi, yaptıklarını yalnızca iyilik amacıyla ve karşılık beklemeden yapar.
Hasbi Kelimesinin Kullanım Alanları
1. Gönüllü ve Karşılıksız Yapılan İşler
Hasbi kelimesinin en yaygın anlamı, karşılık beklemeden yapılan gönüllü işlerdir. Bu tür davranışlar, samimi bir niyetle ve içten bir şekilde yapılır. Eski Türk edebiyatında ve dini metinlerde, hasbi sıfatı, herhangi bir menfaat gözetmeden yapılan iyilikleri tanımlamak için kullanılmıştır.
Örnek Cümle:
- "Gösterilen bu teveccüh tamamen hasbi mi idi?" – Kemal Bilbaşar
2. Sebepsiz Yere (Mecazi Anlam)
Hasbi kelimesi, mecazi olarak "sebepsiz yere" anlamında da kullanılır. Bu anlamıyla, herhangi bir geçerli sebep olmaksızın yapılan bir davranışı ifade eder.
Örnek Cümle:
- "Hasbi azar işitti," ifadesi, birinin sebepsiz yere azar işitmesini belirtir.
Hasbi Geçmek
"Hasbi geçmek" deyimi, bir konuya veya duruma önem vermemek, aldırış etmemek anlamında kullanılan bir deyimdir. Genellikle ilgisiz davranmak ya da kısa geçmek anlamında halk arasında argo bir ifade olarak kullanılır.
Örnek Cümle:
- "Aslına bakarsanız karı bana yıllar yılı güler, işaret ederdi de arkadaş karısı diye hasbi geçerdim." – Orhan Kemal
Kişi Adı Olarak Hasbi
Hasbi ismi, Arapça kökeniyle Türkiye’de erkek çocuklara verilen bir isim olarak da kullanılmaktadır. Kişi Adları Sözlüğü’ne göre, Hasbi ismi "isteyerek ve karşılık beklemeksizin yapılan" anlamını taşır. Bu ismi taşıyan kişilerde, adın anlamına uygun olarak iyilik yapmayı, yardımseverliği ve karşılık beklememeyi temsil eden bir çağrışım vardır.
Hasbi Kelimesinin TDK Tanımı
Türk Dil Kurumu (TDK), hasbi kelimesini iki ana anlamda tanımlar:
- Gönüllü ve karşılıksız yapılan.
- Sebepsiz yere (mecaz anlamda).
Bu tanımlar, hasbi kelimesinin günlük dilde ve edebiyatta nasıl kullanıldığını özetler. TDK’ya göre hasbi, özellikle karşılık beklemeden yapılan işleri tanımlamak için kullanılan bir sıfattır.
Hasbi Kelimesinin Edebiyattaki Yeri
Klasik Türk edebiyatında ve Osmanlı dönemi metinlerinde hasbi kelimesi, Allah rızası için yapılan işlerde karşılık beklememe kavramını ifade eden bir terim olarak sıkça kullanılmıştır. Şair ve yazarlar, bu kelimeyi özellikle içten yapılan ve dünyevi çıkar gözetmeyen davranışları anlatmak için tercih etmişlerdir. Nâbî'nin "Hasbî duânın esra’ olurmuş icâbeti" ifadesinde olduğu gibi, hasbi bir niyetle yapılan duaların daha hızlı kabul göreceğine olan inanç dile getirilmiştir.
Edebiyatta Örnek Cümleler:
- "Mâdemki bu bir fedâkarlıktır, fedâkarlık ücretle olmaz, hasbî olur." – Ömer Seyfettin
- "İlmin hasbî olması, kibirlenmeye, câhillere kafa tutmaya halkın ileri gelenlerini elde etmeye ve para kazanmaya yarar bir metâ hâline getirilmemesi gerektir." – Orhan Şaik Gökyay
Hasbi Kelimesinin Diğer Dillere Çevirisi
- İngilizce: Altruistic, voluntary, selfless
- Fransızca: Altruiste, volontaire, désintéressé
- Almanca: Uneigennützig, freiwillig
- İspanyolca: Altruista, voluntario, desinteresado
- Arapça: حسبية (hasbiyya)
- Rusça: Бескорыстный (beskorystnyy)
- İtalyanca: Altruistico, volontario
- Çince: 私的 (wúsī de)
Hasbi, gönüllü ve karşılıksız olarak yapılan işlerin tanımlandığı, köklü bir anlam taşıyan Arapça kökenli bir kelimedir. TDK tarafından "gönüllü ve karşılıksız" olarak tanımlanan hasbi, günlük dilde daha çok manevi anlamlar içeren bir kavramdır. Klasik edebiyat ve dini metinlerde içtenlikle ve karşılık beklemeden yapılan işleri ifade etmek için sıkça kullanılan hasbi, Türkçede nostaljik ve manevi bir değere sahip bir sıfat olarak yer edinmiştir.
Hasbi, insan ilişkilerinde içtenliği ve samimiyeti temsil eden güçlü bir ifade olup, iyiliğin ve yardımseverliğin karşılıksız yapılabileceğini vurgular. Bu anlam derinliğiyle, günümüz dilinde nadir kullanılsa da, eski metinlerde ve dini eserlerde önemli bir yer tutmaya devam etmektedir.