Dümbelek ne demek? Dümbelek kelimesinin anlamı nedir?
"Dümbelek" kelimesi, Türk müziğinde yaygın olarak kullanılan bir vurmalı çalgıyı tanımlar. Arapça "ṭabl" (davul) ve Farsça küçültme eki "-ek" ile "davulcuk" anlamına gelen "ṭabl-ek"ten türemiştir. Zamanla Türkçede "deblek" ve "dembelek" şekline evrilmiş ve son hali "dümbelek" olarak kullanılmaya başlanmıştır. Dümbelek, özellikle halk müziği ve geleneksel eğlencelerde ritim tutmak amacıyla kullanılan bir enstrümandır.
Dümbelek Kelimesinin Kökeni ve Tarihsel Gelişimi
Dümbelek, Arapça "ṭabl" ve Farsça küçültme eki ile türetilmiş bir kelimedir. İlk olarak Orta Doğu ve Anadolu coğrafyasında yaygın bir vurmalı çalgı olarak kullanılmıştır. Anadolu'ya özgü geleneksel müziklerde dümbelek, halkın bir araya geldiği düğün, kutlama ve dini ritüellerde sıklıkla tercih edilen bir enstrüman olmuştur. Bu çalgı, Türk kültüründe ritim ve neşe unsuru olarak önemli bir yere sahiptir ve Osmanlı dönemi dahil olmak üzere birçok tarihi eserde kendine yer bulmuştur.
Dümbelek Kelimesinin Anlamı ve Kullanım Şekilleri
Dümbelek, temel anlamıyla ağzına deri gerilmiş, çanak biçiminde bir vurmalı çalgıdır. Ancak kelime, argoda farklı anlamlar da kazanmıştır:
-
Çalgı Olarak Dümbelek: Dümbelek, darbukaya benzeyen bir tür çalgıdır ve bu anlamıyla çoğunlukla geleneksel müzikte kullanılır. Deri gerilmiş bir çömlekten ibaret olan bu enstrüman, Türk halk müziği ile Orta Doğu ve Balkan müziklerinde yaygın olarak ritim tutmak amacıyla kullanılır. Tevfik Fikret ve Kemal Tahir gibi ünlü Türk yazarlarının eserlerinde de dümbelek çalgısına atıfta bulunulmuştur.
-
Argoda Anlamı: Dümbelek kelimesi, argo dilinde "anlayışsız, enayi kimse" anlamında kullanılmaktadır. Bu anlamda dümbelek, düşüncesiz veya saf kişileri tanımlamak için yaygın olarak kullanılır.
Örnek cümleler:
- "Düğünde dümbelek sesine herkes coşku ile eşlik etti."
- "O kadar dümbelek ki, ona söylenen her şeye inanıyor."
Dümbelek Çalgısının Kullanımı ve Özellikleri
Dümbelek, darbukaya benzer şekilde elde tutulur ve üzerine vurarak çalınır. Genellikle diz üzerine yerleştirilerek parmaklarla ve avuç içiyle ritim tutmak için kullanılır. Özellikle halk müziği, Roman müziği ve geleneksel danslarda tercih edilen dümbelek, ritim çeşitliliği sağlayarak müziğin dinamizmini arttırır. Geleneksel dümbelekler, kil veya metalden yapılır ve üst kısmına keçi derisi gerilir. Bu şekilde üretilen dümbelekler, Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir.
Dümbelek Kelimesinin Günlük Hayatta Kullanımı
Dümbelek, çalgı olarak geleneksel müzik etkinliklerinde hâlâ kullanılmakta olup özellikle köy düğünleri, şenlikler ve halk festivallerinde oldukça yaygındır. Ancak, argoda bir kişiyi küçük düşürme amacıyla "dümbelek" ifadesinin kullanımı da sıklıkla görülmektedir. Bu bağlamda, anlayışsız veya saf biri için alaycı bir ifade olarak "dümbelek" sözcüğü halk arasında kendine yer bulur.
Dümbelek Kelimesinin Farklı Dillerdeki Karşılıkları
- İngilizce: Goblet drum veya Doumbek
- Almanca: Darbuka veya Doumbek
- İspanyolca: Tamborín o doumbek
- Arapça: دمبك (dumbek)
- Fransızca: Doumbek
- İtalyanca: Tamburo a calice
- Rusça: Думбек (Dumbek)
- Çince: 达布克鼓 (Dábùkè gǔ)
Dümbelek Kelimesinin Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğündeki Anlamı
TDK Sözlük:
Dümbelek, Farsça kökenli bir isimdir. TDK’ye göre iki farklı anlamda kullanılmaktadır:
- Ağzına deri gerilmiş, çanak biçiminde, darbukaya benzer bir tür çalgı.
- Anlayışsız ve sersem kimse anlamında argo bir ifade.
Dümbelek, Türk müziğinde köklü bir yere sahip olan vurmalı bir çalgıdır. Hem müzik alanında hem de argo kullanımında kendine has bir yer edinen dümbelek, dilimizdeki çok yönlü kelimelerden biridir. Geleneksel müzikle ilgilenenler için ritim tutmada önemli bir unsur olan dümbelek, toplumumuzda "enayi" veya "anlayışsız kimse" gibi alaycı anlamlarda da kullanılarak farklı bir dilsel boyut kazanmıştır.