Anafilaksi nedir? Anafilaksi belirtileri nelerdir?
Anafilaksi, vücudun alerjik bir maddeye karşı aşırı duyarlılık göstererek geliştirdiği, hayatı tehdit edebilecek ciddi bir alerjik reaksiyondur. Genellikle belirli gıdalar, ilaçlar, böcek sokmaları veya lateks gibi alerjenler tarafından tetiklenir. Acil müdahale gerektiren bir durum olan anafilaksi, hızlı bir şekilde şok, solunum zorluğu ve bilinç kaybına neden olabilir.
Anafilaksi Nedir?
Anafilaksi, bağışıklık sisteminin alerjenlere karşı aşırı tepki vermesiyle ortaya çıkan ve dakikalar içinde gelişebilen ciddi bir alerjik reaksiyondur. Normalde zararsız olan maddelere karşı vücut bağışıklık sistemi aşırı bir tepki vererek histamin ve diğer kimyasalları salgılar. Bu kimyasallar, damarların genişlemesine, tansiyonun düşmesine ve solunum yollarının daralmasına neden olur.
Anafilaksi acil tıbbi müdahale gerektiren bir durumdur. Tedavi edilmezse hayati organlara zarar verebilir ve ölümcül olabilir.
Anafilaksiye Neden Olan Faktörler
Anafilaksi genellikle belirli alerjenlere maruz kalma sonucunda meydana gelir. En yaygın tetikleyiciler şunlardır:
1. Gıdalar
- Fındık, ceviz, badem gibi kuruyemişler
- Kabuklu deniz ürünleri (karides, yengeç, istiridye)
- Süt ve süt ürünleri
- Yumurtalar
- Soya ve soya bazlı ürünler
- Buğday ve gluten içeren gıdalar
2. İlaçlar
- Penisilin ve diğer antibiyotikler
- Non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID) (örneğin ibuprofen, aspirin)
- Kemoterapi ilaçları
- Kas gevşeticiler ve anestezikler
3. Böcek Sokmaları
- Arı ve eşek arısı sokmaları
- Karınca ısırıkları
4. Lateks
- Eldivenler, balonlar, bazı tıbbi cihazlar
5. Egzersiz ve İdiyopatik Anafilaksi
Bazı insanlarda egzersiz sonrası alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir. Bu durum genellikle belirli gıdalar tüketildikten sonra yapılan egzersizlerle tetiklenir. Sebebi bilinmeyen (idiyopatik) anafilaksi ise herhangi bir belirgin neden olmadan ortaya çıkabilir.
Anafilaksi Belirtileri Nelerdir?
Anafilaksi belirtileri aniden ortaya çıkar ve hızla kötüleşebilir. Belirtiler genellikle alerjene maruz kaldıktan sonraki birkaç dakika ila birkaç saat içinde gelişir.
Cilt Belirtileri
- Kaşıntı, kızarıklık ve döküntü
- Kurdeşen (ürtiker)
- Yüzde, dudaklarda, dilde veya boğazda şişme
Solunum Sistemi Belirtileri
- Nefes darlığı
- Hırıltılı solunum
- Boğazda sıkışma hissi
- Ses kısıklığı
- Öksürük
Dolaşım Sistemi Belirtileri
- Kalp çarpıntısı (taşikardi)
- Tansiyon düşüklüğü
- Bayılma ve bilinç kaybı
Sindirim Sistemi Belirtileri
- Bulantı ve kusma
- Karın ağrısı
- İshal
Sinir Sistemi Belirtileri
- Baş dönmesi ve sersemlik
- Bilinç kaybı
- Panik hissi
Eğer bu belirtilerden birkaç tanesi aynı anda görülüyorsa, anafilaksi riski yüksektir ve derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
Anafilaksi Teşhisi Nasıl Konur?
Anafilaksi teşhisi, hastanın belirtileri ve tıbbi geçmişine dayanarak doktor tarafından konulur. Kesin bir laboratuvar testi olmamakla birlikte, bazı testler tanıya yardımcı olabilir:
- Serum Triptaz Testi: Anafilaksi sırasında mast hücrelerinden salgılanan triptaz seviyelerini ölçer.
- Alerji Testleri: Cilt prick testi veya kan testleri ile kişinin hangi maddelere alerjisi olduğu belirlenebilir.
Anafilaksi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Anafilaksi acil müdahale gerektirir. Tedavi sürecinde aşağıdaki adımlar uygulanır:
Adrenalin (Epinefrin) Kullanımı
Anafilaksinin en hızlı ve etkili tedavisi adrenalin enjeksiyonudur. Adrenalin, kan damarlarını daraltarak tansiyonu artırır ve solunum yollarının açılmasına yardımcı olur. Anafilaksi riski taşıyan bireylerin her zaman yanlarında adrenalin oto-enjektörü (EpiPen, Jext, Anapen) bulundurması önerilir.
Acil Tıbbi Müdahale
Adrenalin uygulandıktan sonra bile hastanın acil servise götürülmesi zorunludur, çünkü belirtiler tekrar ortaya çıkabilir.
Destekleyici Tedaviler
- Antihistaminikler: Kaşıntı ve cilt reaksiyonlarını azaltır.
- Kortikosteroidler: Uzun vadeli şişlikleri ve inflamasyonu azaltmaya yardımcı olabilir.
- Oksijen Desteği: Solunum güçlüğü yaşayan hastalara oksijen verilir.
- Damar İçi Sıvı Tedavisi: Tansiyon düşüklüğünü düzeltmek için serum takılabilir.
Anafilaksi Nasıl Önlenir?
Anafilaksiyi önlemek için şu önlemler alınabilir:
- Tetikleyici Maddelerden Kaçınma: Alerjenlerin bilinmesi ve onlardan uzak durulması önemlidir.
- Adrenalin Taşınması: Alerjik bireyler her zaman adrenalin oto-enjektörü taşımalıdır.
- Acil Durum Planı: Okulda, iş yerinde ve seyahat sırasında acil müdahale planı oluşturulmalıdır.
- Bileklik Kullanımı: Alerjik bireyler tıbbi uyarı bilekliği takarak sağlık personelinin bilgilenmesini sağlayabilir.
Anafilaksi, hızlı ilerleyen ve ölümcül olabilen bir alerjik reaksiyondur. Gıda, ilaç, böcek sokmaları ve lateks gibi birçok farklı alerjen tarafından tetiklenebilir. En sık görülen belirtiler arasında cilt reaksiyonları, nefes darlığı, bayılma ve tansiyon düşüklüğü yer alır.
Anafilaksi riski taşıyan bireyler, tetikleyicilerden kaçınmalı, yanlarında adrenalin oto-enjektörü bulundurmalı ve acil bir durumda ne yapacaklarını bilmelidir. Bu ciddi duruma karşı farkındalık yaratmak ve gerekli önlemleri almak hayat kurtarıcı olabilir.