Altruizm ne demek?

Altruizm, bireyin kendisini düşünmeksizin başkalarının yararına hareket etmesi, yani fedakarlık yaparak başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koymasıdır. Bu kavram, başkalarının refahını, iyiliğini ya da mutluluğunu artırmak için kişinin çıkarlarını, zamanını, kaynaklarını veya enerjisini feda etmesini ifade eder. Altruist davranışlar, özellikle etik, psikoloji, biyoloji ve felsefe alanlarında derinlemesine incelenir ve toplumların işleyişinde önemli bir rol oynar.

Altruizm, tam anlamıyla karşılıksız iyilik yapmayı ifade eder ve genellikle özgecilik olarak da adlandırılır. Bireyler, bu davranışları gerçekleştirdiklerinde kişisel bir kazanç ya da ödül beklemezler, aksine başkalarının yararına katkıda bulunmaktan içsel bir tatmin hissederler.

Altruizmin Türleri

1. Saf (Gerçek) Altruizm: Saf altruizmde, kişi tamamen karşılıksız olarak başkalarına yardım eder. Bu tür bir fedakarlık, yardım edene hiçbir doğrudan fayda sağlamaz ve kişinin tek amacı, karşısındaki kişinin iyiliğini sağlamaktır. Örneğin, bir kişinin ihtiyacı olan birine anonim olarak bağış yapması ya da bir yabancıyı tehlikeden kurtarması saf altruizme örnek olabilir.

2. Karşılıklı Altruizm: Karşılıklı altruizm, kişinin birine yardım etmesi karşılığında gelecekte benzer bir yardım almayı umduğu durumu ifade eder. Bu tür altruizm, sosyal ilişkilerde yaygındır. Örneğin, bir arkadaşınıza yardım edersiniz ve gelecekte de ondan yardım almayı beklersiniz. Bu, işbirliğini güçlendiren ve toplumların düzenini sağlayan bir davranış biçimidir.

3. Evrimsel Altruizm: Evrimsel biyoloji açısından altruizm, genellikle akraba ya da genetik olarak yakın olan bireylere yapılan fedakarlıkları ifade eder. Bu durumda, bir bireyin kendi genetik materyalini korumak ve devam ettirmek amacıyla fedakarlık yapması söz konusudur. Örneğin, bir annenin kendi hayatını tehlikeye atarak çocuğunu koruması evrimsel açıdan altruist bir davranış olarak değerlendirilir.

4. Empatik Altruizm: Empatik altruizm, bireyin başkalarının duygusal durumlarını anlaması ve bu duygulara yanıt olarak harekete geçmesi durumudur. Kişi, karşısındaki bireyin acısını ya da ihtiyacını empati yoluyla hisseder ve bu hislere dayanarak yardım eder.

Altruizmin Psikolojik Temelleri

Altruizm, bireyin toplumsal ve duygusal yönlerini ortaya çıkaran bir davranış biçimidir. Psikolojik olarak, altruist davranışlar empati, ahlaki değerler ve sosyal sorumluluk duygusuyla bağlantılıdır. Altruizmi teşvik eden başlıca psikolojik faktörler şunlardır:

1. Empati: Başkalarının duygularını anlama ve onlarla ilişki kurma yeteneği, altruizmin temelinde yatar. Empati duyan kişiler, başkalarının acılarına ya da ihtiyaçlarına karşı daha duyarlı olur ve onlara yardım etmeye istekli hale gelirler.

2. Ahlaki Değerler: Ahlaki inançlar, bireylerin davranışlarını etkileyen güçlü bir faktördür. Toplumların çoğu, başkalarına yardım etmenin ahlaki bir görev olduğunu öğretir. Bu inançlar, bireylerin altruist davranışlar sergilemesini teşvik eder.

3. Sosyal Normlar: Toplumda yerleşik olan yardımseverlik ve fedakarlık normları, bireylerin altruist davranışlar göstermesine yol açabilir. Bir kişi, sosyal olarak kabul edilen ya da beklenen davranışları sergilemek için altruist olabilir.

4. İçsel Tatmin ve Mutluluk: Yardımseverlik ve fedakarlık, kişiye içsel bir tatmin ve mutluluk hissi sağlayabilir. Altruist davranışlarda bulunan bireyler, başkalarına yardım ederek kendilerini daha iyi hissederler ve bu, özsaygılarını artırabilir.

Altruizmin Evrimsel Açıdan İncelenmesi

Evrimsel biyoloji, altruizmi, bireyin genetik materyalinin korunması ve devam ettirilmesi açısından ele alır. Evrimsel açıdan bakıldığında, özellikle akraba bireylere yapılan fedakarlıklar, genetik olarak anlamlı olabilir. Bu teoriler, akraba seçilimi ve karşılıklı altruizm ilkelerine dayanır.

1. Akraba Seçilimi Teorisi: Bu teori, bireylerin yakın akrabalarına fedakarlık yapmalarının, genetik materyallerini bir sonraki nesle aktarma olasılığını artırdığını öne sürer. Örneğin, bir bireyin kardeşi için yaptığı fedakarlık, aynı genlerin taşınmasına yardımcı olur.

2. Karşılıklı Altruizm: Evrimsel biyolog Robert Trivers tarafından öne sürülen bu teori, bireylerin diğerlerine yardım etmelerinin gelecekte kendilerine fayda sağlayacağını öne sürer. Yani, bir birey başka birine yardım eder çünkü gelecekte kendisi de benzer bir yardım almayı bekler.

3. Grup Seçilimi: Bazı teorilere göre, altruizm bir grup içinde hayatta kalma avantajı sağlar. Bir grup içinde altruist davranışlar daha fazla işbirliği ve dayanışma sağlar, bu da grup üyelerinin hayatta kalma şansını artırır. Böylece, altruist davranışlar grup içinde yayılabilir.

Altruizm ve Felsefe

Altruizm, felsefi düşünceler açısından da tartışılan bir konudur. Ahlak felsefesi içinde altruizm, bireyin fedakarlık yapma ve başkalarının iyiliğini düşünme sorumluluğunun olup olmadığı sorusunu gündeme getirir. Bazı filozoflar, altruizmin insan doğasının bir parçası olduğunu savunurken, diğerleri bencilliğin (egoizm) insan davranışlarının temelinde yattığını öne sürer.

1. Ahlaki Altruizm: Birçok ahlaki filozof, bireyin sadece kendini düşünmemesi gerektiğini ve başkalarına yardım etmenin ahlaki bir zorunluluk olduğunu savunur. Immanuel Kant, başkalarına zarar vermemeyi ve onlara yardım etmeyi ahlaki bir görev olarak görür.

2. Ayn Rand ve Bencillik Savunusu: Rus asıllı Amerikalı filozof Ayn Rand, altruizmi reddetmiş ve yerine rasyonel bencillik kavramını savunmuştur. Ona göre, bireylerin kendi çıkarlarını gözetmeleri doğaldır ve toplumun genel refahı için bireysel başarılar teşvik edilmelidir.

3. Utilitarizm: Bu ahlaki teori, bireylerin başkalarının mutluluğunu maksimize etmek için fedakarlık yapmasını savunur. Jeremy Bentham ve John Stuart Mill gibi filozoflar, toplumun genel mutluluğunu artırmanın bireyler için ahlaki bir zorunluluk olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Altruizmin Günlük Yaşamdaki Örnekleri

Altruist davranışlar günlük hayatta çeşitli şekillerde kendini gösterebilir. İşte altruizmin bazı yaygın örnekleri:

• Gönüllülük: Hiçbir maddi karşılık beklemeden, zamanını ve emeğini başkaları için harcamak altruizmin tipik bir örneğidir.
• Kan Bağışı: Kan bağışında bulunan kişi, kendisine hiçbir fayda sağlamadan başkalarının sağlığını düşünerek hareket eder.
• Hayırseverlik: Maddi durumu iyi olan bireylerin, ihtiyacı olan insanlara yardım etmeleri altruist bir davranış olarak kabul edilir.
• Birine Yardım Etmek: Sokakta bir yabancının zor durumda olduğunu fark edip ona yardım etmek, altruist bir davranıştır.

Altruizm ile Bencillik Arasındaki Fark

Altruizm ve bencillik, insan davranışlarının iki uç noktasını temsil eder. Altruizm, başkalarının çıkarlarını ön planda tutmayı ifade ederken, bencillik bireyin kendi çıkarlarını gözeterek hareket etmesini anlatır. Altruizmde kişi, başkaları için fedakarlık yaparken, bencillikte birey, kendi kazançlarına odaklanır ve diğerlerinin ihtiyaçlarını göz ardı eder.

• Altruizm: Başkalarına yardım etmek, karşılıksız iyilik yapmak.
• Bencillik: Kendi çıkarlarını gözetmek, başkalarının ihtiyaçlarını önemsememek.

Altruizm, bireyin başkalarına yardım etme ve onların iyiliğini düşünme davranışıdır. Psikolojik, biyolojik ve felsefi açılardan ele alınan bu kavram, hem bireylerin içsel tatmini hem de toplumsal dayanışmanın güçlenmesi açısından önemli bir rol oynar. Altruizm, bireylerin empati, ahlaki değerler ve sosyal normlarla şekillenen yardımsever davranışlarını tanımlarken, toplumun genel refahına ve dayanışmasına katkıda bulunur.