Abık ne demek? Abık kelimesinin anlamı nedir?

Âbık, kökeni Arapça olan ve çeşitli anlamlar taşıyan zengin bir kelimedir. Hem edebi metinlerde hem de Türkiye Türkçesi ağızlarında farklı bağlamlarda kullanılmıştır. Anlam katmanlarıyla dikkat çeken bu kelime, Divan edebiyatından halk diline kadar geniş bir alanda kendine yer bulur.

Köken ve Temel Anlamı

Âbık, Arapça "ebḳ" kökünden türemiş bir sıfat olup, "kaçan" anlamına gelir. Divan edebiyatında daha çok "abd-i âbık" (kaçan köle) tamlaması içinde yer almıştır. Bu kullanım, hem fiziksel bir kaçışı hem de mecazi anlamda sadakatsizliği veya sorumluluktan kaçışı ifade eder. Örneğin, Enderunlu Vâsıf’ın bir beyitinde abd-i âbık ifadesiyle kişinin günahkârlığı ve kaçışı vurgulanır:

"Ne Vâsıf-veş cihanda abd-i âbık yaradılmıştır, Ne ben gibi günahkâr-ı ümem var yâ Resûlallah."

Bu beyitte, abd-i âbık ifadesi kişinin suçluluğunu ve kaderin cilvesini zarif bir şekilde dile getirir.

Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı

Derleme Sözlüğü’ne göre, âbık kelimesi Türkçe’nin farklı yörelerinde çeşitli anlamlar kazanmıştır:

1. Çocuk ayakkabısı veya patik anlamıyla Şarki Karaağaç (Isparta) ve Uluborlu’da kullanılmıştır. Bu bağlamda kelime, çocuklar için kullanılan küçük ayakkabıları ifade eder.

2. Bozuk anlamında Yeşilova (Burdur) bölgesinde kullanılır. Burada işlevini kaybetmiş ya da arızalı nesneleri tanımlamak için tercih edilir.

3. Taşakları karnının içinde olan ya da doğuştan taşakları olmayan hayvanlar için Karaman, Konya (Boyalı) ve İçel (Mut, Silifke, Anamur) gibi bölgelerde kullanılmaktadır.

4. Ahmak veya budala anlamında Çivril (Denizli) ve Şavşat (Artvin) yörelerinde yerel ağızlarda görülür. Bu kullanım, düşüncesiz veya akılsız davranan kişileri nitelendirir.

TDK’deki Tanımı

Türk Dil Kurumu'na göre âbık kelimesi, Arapça kökenli bir sıfat olarak "kaçan" anlamına gelir. Ancak yerel ağızlarda yukarıda belirtilen farklı anlamlarla da karşılaşılır.

Edebi Kullanımı

Âbık kelimesi Divan edebiyatında özellikle insanın manevi anlamda yoldan çıkışını veya sorumluluktan kaçışını ifade etmek için kullanılmıştır. Bu bağlamda kelime, kader, sorumluluk ve insanın dünyadaki durumu gibi derin temalara işaret eder.

Örnek Cümleler

1. Abd-i âbık gibi yaşamaktan vazgeçip sorumluluklarını üstlenen bir birey, çevresine faydalı olur.
2. Bu eski saat artık tamamen âbık olmuş, tamir edilemez durumda.
3. Çocuklar için yeni âbık satın almayı düşünen aile, pazara gitti.

Farklı Dillerde Karşılıkları

Osmanlı Türkçesi: Âbık (ﺁﺑﻖ)
İngilizce: Escaped (kaçan), Fool (ahmak anlamında)
Arapça: آبق (âbık)
Almanca: Entflohen (kaçan), Narrisch (ahmak)
İspanyolca: Fugitivo (kaçan), Tonto (ahmak)
Rusça: Беглый (Beglyy), Глупый (Glupyy)
İtalyanca: Fuggitivo (kaçan), Sciocco (ahmak)
Flemenkçe: Ontsnapte (kaçan), Dwaas (ahmak)
Çince: 逃跑的 (Táopǎo de), 傻 (Shǎ)

Âbık, hem Divan edebiyatında hem de halk dilinde anlam zenginliği sunan bir kelimedir. Arapça kökenli bu kelime, edebi bağlamda kaçış, sorumluluk ve kader temalarını işlerken, yerel ağızlarda çok daha somut ve günlük hayata dair anlamlarla kullanılmıştır. Bu çok yönlü kullanım, kelimenin kültürel ve dilsel derinliğini ortaya koyar.