Sabetayizm nedir? Sabetayistler neye inanır?

Sabetayizm ya da Sabetayistler, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda ortaya çıkan bir dini hareketin takipçileridir. Hareket, kökenini Yahudi mistikliği içinde gelişmiş olan Sabetay Sevi'nin (1626-1676) mesihlik iddiasından alır. Sabetay Sevi, Yahudiler arasında beklenen mesih olduğunu ilan ederek geniş bir takipçi kitlesi oluşturmuştur. Ancak, Osmanlı Devleti'nin baskısıyla İslam'ı kabul etmesi, onun izinden giden takipçilerinin de hem Yahudi inancına hem de İslam’a bağlı bir yaşam sürmelerine neden olmuştur. Bu grup, tarih boyunca Dönme olarak da bilinir.

Bu yazıda Sabetayizm'in tarihi, inanç yapısı, toplumsal etkileri ve merak edilen konular ele alınacaktır.

Sabetayizm'in Tarihçesi

Sabetay Sevi'nin Hayatı ve Mesihlik İddiası

Sabetay Sevi, 1626 yılında İzmir'de Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Kabbala ile ilgilenen Sevi, 1648'de mesih olduğunu iddia etti. Yahudilerin yıllardır beklediği kurtarıcı olduğunu söyleyerek, kendi mistik yorumlarıyla Yahudi cemaatleri arasında geniş bir yankı uyandırdı. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli bölgelerinde ve Avrupa'da yaşayan Yahudiler arasında büyük bir taraftar topladı.

Sabetay Sevi'nin Müslüman Olması

Sabetay Sevi’nin mesihlik iddiaları, Osmanlı Devleti tarafından tehlikeli bulunmuş ve 1666'da yakalanarak Sultan IV. Mehmet'in huzuruna çıkarılmıştır. Sevi'ye ya ölüm ya da Müslüman olma seçeneği sunulmuş ve o, İslam'ı kabul ederek Mehmet Aziz Efendi adını almıştır. Bu olay, Sabetay Sevi'nin inanç takipçileri arasında büyük bir şok yaratmıştır. Ancak, Sabetayistler bu durumu bir gizlilik gereği olarak yorumlamış ve Sabetay Sevi'nin mesih olduğunu inkar etmeden gizli bir dini yaşam sürdürmeye başlamışlardır.

Dönmelerin Ortaya Çıkışı

Sabetay Sevi'nin Müslüman olmasının ardından, onu takip eden birçok Yahudi de Müslüman olmuş, ancak gizlice Yahudi inançlarını yaşamaya devam etmişlerdir. Bu grup, "Dönme" olarak anılmaya başlamıştır. Dönmeler, dışarıdan Müslüman gibi görünseler de, içlerinde Sabetayist inançlarını ve ritüellerini devam ettirdiler.

Sabetayizmin İnanç ve Ritüel Yapısı

Dual İnanç Sistemi

Sabetayist topluluklar, dışarıya karşı Müslüman görünmekle birlikte, kendi içlerinde Yahudi mistikliği (Kabbala) ve Sabetayist öğretilere dayalı bir inanç sistemi geliştirmişlerdir. Bu durum, iki yüzlü bir yaşam sürmek zorunda kaldıkları anlamına gelir. Bir yandan camilere gidip namaz kılarken, diğer yandan gizli toplantılar yaparak kendi ritüellerini yerine getirirler.

Gizlilik ve İç Gruplar

Sabetayistlerin en belirgin özelliği gizlilik içinde yaşamalarıdır. Topluluk, Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye’deki Yahudi cemaatleriyle kendilerini açıkça ilişkilendirmemiş, kendi içlerine kapanık bir yapıya sahip olmuşlardır. Zamanla Kapancılar, Karakaşlar ve Yakubiler olarak üç farklı alt gruba ayrılmışlardır. Bu grupların her biri farklı ritüeller ve kurallar benimsemiştir.

Karma Dini Pratikler

Sabetayistler, hem Yahudilik hem de İslam’dan unsurlar taşıyan bir inanç sistemi geliştirmişlerdir. Örneğin, dini bayramlarını gizlice kutlarken aynı zamanda Müslümanların bayramlarına da katılım gösterirler. Dışarıdan bakıldığında tam anlamıyla İslam’a uygun bir yaşam sürdürürken, ev içindeki ritüelleri Yahudi inançlarına uygun olarak yerine getirirlerdi.

Sabetayistlerin Toplumdaki Yeri ve Etkileri

Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Sabetayistler

Osmanlı döneminde Sabetayistler, özellikle Selanik gibi kentlerde oldukça etkili olmuşlardır. Dönmeler arasında önemli tüccarlar, bilim insanları ve devlet görevlileri çıkmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşüyle birlikte Selanik Yunanistan'ın eline geçtiğinde, birçok Sabetayist Türkiye'ye göç etmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra, Sabetayist topluluklar Osmanlı dönemindeki etkilerini bir süre daha devam ettirmiş, ancak giderek asimile olmuşlardır. Pek çok Sabetayist ailesi, Cumhuriyet’in laikleşme politikalarına uygun olarak kimliklerini ve dini pratiklerini gizlemişlerdir.

Gizlilik Kültürü

Sabetayistlerin tarih boyunca gizlilik içinde yaşamaları, bu topluluk hakkında pek çok spekülasyonun doğmasına neden olmuştur. Özellikle Türkiye’de Sabetayistlerle ilgili komplo teorileri ve tartışmalar zaman zaman gündeme gelmiştir. Sabetayistlerin devlet kademelerinde, ticaret hayatında ve bürokraside etkin olduklarına dair iddialar da bu gizlilik nedeniyle artmıştır.

İnanç mı, Etnik Kimlik mi?

Günümüzde Sabetayistler arasında tam anlamıyla bir dini inanç devam edip etmediği tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar, Sabetayistlerin modern çağda daha çok etnik bir kimlik olarak varlığını sürdürdüğünü savunurken, bazıları bu grubun gizli ritüellerine hala devam ettiğini öne sürmektedir.

Sabetayizm Hakkında Merak Edilenler

Sabetayistlerin İslam’a İnanıp İnanmadıkları

Sabetayistler, dışarıdan bakıldığında Müslüman olarak görünseler de, bu kimliği mesihlik inancını gizlemek amacıyla benimsemişlerdir. Yani, Sabetayistlerin İslam’a tam anlamıyla inandıklarını söylemek zordur. İslam’a geçişleri zorunluluk sonucu olmuş, fakat Yahudi mistikliği ve Sabetay Sevi’nin öğretilerine bağlı kalmışlardır.

Sabetayistler Günümüzde Var mı?

Evet, Sabetayist topluluklar günümüzde hala Türkiye'de bulunmaktadır. Ancak, bu topluluklar modern zamanlarda inançlarını açıkça ifade etmekten kaçınmışlardır. Çoğu, modernleşme ve sekülerleşme süreçlerinde inançlarını kaybetmiş ya da kimliklerini gizleyerek yaşamayı tercih etmiştir.

Sabetayistler Kimlerdir?

Sabetayist topluluklar, özellikle Selanik kökenli aileler arasında yoğunlaşmıştır. 20. yüzyılın başlarında Selanik’ten İstanbul, İzmir ve Bursa gibi şehirlere göç eden bu aileler, çeşitli mesleklerde başarılı olmuş ve Türkiye’de toplumun önemli bir kesimini oluşturmuşlardır. Ancak, kimliklerini gizleme eğiliminde oldukları için Sabetayistlerin kim olduklarını belirlemek zordur.

Sabetayistlerin Türkiye’deki Rolü Nedir?

Sabetayistler, Osmanlı döneminde olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında da kültürel ve ticari hayatın önemli bir parçası olmuşlardır. Ancak, 20. yüzyılın ortalarından itibaren topluluk içinde asimilasyon hızlanmış ve gizlilik daha belirgin hale gelmiştir.

Sabetayizm Komplo Teorileri

Sabetayistler hakkında çeşitli komplo teorileri geliştirilmiştir. Bu teoriler, Sabetayistlerin Türkiye'deki devlet kademelerinde önemli pozisyonlarda bulunduğu, toplumu kontrol ettikleri ya da gizli bir ajandaları olduğu yönündedir. Ancak, bu iddiaların büyük çoğunluğu spekülasyon ve dedikoduya dayanmaktadır.

Sabetayizm ve Modernite

Sabetayizm, modernleşme sürecinde birçok farklı kimliği barındıran bir topluluk olarak dikkat çekmiştir. Hem Müslüman toplumla hem de Yahudi kimliğiyle ilişkili olan bu grup, sekülerleşmenin getirdiği modern yaşam tarzını benimseyerek topluma uyum sağlamıştır.

Sabetayizm Sözlüğü

Sabetay Sevi: Sabetayizm hareketinin kurucusu, Yahudi mistikliği içinde mesihlik iddiasında bulunan şahıs.

Dönme: Sabetayistleri ifade etmek için kullanılan terim; Müslüman görünmelerine rağmen gizlice Yahudi inançlarına bağlı olan grup.

Mesihlik: Yahudilikte beklenen kurtarıcı inancı, Sabetay Sevi’nin iddiası bu temele dayanır.

Kapancılar: Sabetayistler arasında farklı bir grup.

Karakaşlar: Sabetayistler arasında diğer bir alt grup.

Yakubiler: Sabetayist topluluklarının üçüncü alt grubu.

Kabbala: Yahudi mistikliği, Sabetay Sevi'nin inançlarını şekillendiren mistik öğretiler.

Gizlilik: Sabetayist toplulukların kimliklerini ve inançlarını saklı tutmaları, topluluklarının temel özelliklerinden biri.

Selanik: Sabetayistlerin en yoğun olduğu şehir; Osmanlı döneminde önemli bir Sabetayist merkezi.

Antisemitizm: Yahudi düşmanlığı, Sabetayistlere karşı da zaman zaman bu tür tutumlar gelişmiştir.

Sabetayizm, dinler tarihi açısından ilginç ve karmaşık bir olgu olarak günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Hem dini hem de toplumsal açıdan tartışmalı bir konu olan Sabetayistler, Türkiye’deki farklı kültürel ve tarihsel bağlamlar içinde önemli bir yere sahiptir.