Fevkalbeşer ne demek? Fevkalbeşer kelimesinin anlamı ve kökeni nedir?
Fevkalbeşer, insanüstü ya da üstün nitelikli kimse anlamına gelen ve eski Türkçede sıkça kullanılan bir sıfattır. Günümüzde çok yaygın kullanılmamakla birlikte, klasik Türk edebiyatında, Osmanlıca metinlerde ve eski yazılı kaynaklarda karşımıza çıkan bu kelime, olağanüstü niteliklere sahip olan kişileri tanımlamak için kullanılmıştır.
Fevkalbeşer Kelimesinin Kökeni ve Yapısı
Köken: Arapça kökenli "fevk" (üstünde, ötesinde) kelimesi ile yine Arapça "beşer" (insan) kelimesinin birleşiminden oluşur. Bu iki kelimenin birleşimiyle "insanüstü" veya "insan seviyesinin üstünde" anlamını ifade eden fevkalbeşer sözcüğü ortaya çıkar.
Türü: Sıfat
Osmanlı döneminde ve özellikle edebi eserlerde, üstün nitelikleri olan kişiler için kullanılan bu sözcük, zamanla Türkçede eskimiş bir kelime olarak kalmıştır. Ancak, fevkalbeşer ifadesi, eski eserlerde özel bir anlam taşıdığı için günümüzde klasik eserlerde ve dil araştırmalarında önemini korur.
Fevkalbeşer Kişilerin Özellikleri
Fevkalbeşer olarak tanımlanan kişilerin, toplumdaki diğer insanlardan farklı ve üstün özelliklere sahip olduğu düşünülür. Bu özellikler şunlardır:
- Güçlü ve İnsanüstü Yetenekler: Fiziksel ya da zihinsel olarak diğer insanlardan üstün oldukları varsayılır.
- Toplumda Etki Bırakan Karakter: Liderlik vasıfları, cesaret, fedakarlık gibi toplumun saygı duyduğu özelliklere sahip olabilirler.
- Geniş ve Derin Bilgi: Kimi zaman, fevkalbeşer kişiler bilgeliğiyle toplumda saygı görür.
- Estetik veya Fiziki Üstünlük: Kimi fevkalbeşer karakterler, güzellik veya yakışıklılık gibi fiziksel özelliklerle öne çıkabilir.
Fevkalbeşer Kelimesinin Kullanımı
Eski eserlerde yer alan fevkalbeşer kelimesi, genellikle kahramanlık ve olağanüstü başarıları ifade etmek amacıyla kullanılmıştır. İnsanüstü özellikler taşıyan kahramanlar veya bilgi ve erdem bakımından diğer insanları aşan kişiler için bu sıfat tercih edilmiştir.
Örnek Cümleler
- Savaşta fevkalbeşer bir kuvvetle düşmanlarını püskürten asker, tüm ordu tarafından kahraman ilan edildi.
- Bilgeliğiyle tüm öğrencilerini etkileyen, adeta fevkalbeşer bir öğretmendi.
Tarihsel ve Kültürel Arka Plan
Fevkalbeşer, Osmanlı İmparatorluğu döneminde kullanılan bir sıfat olarak özellikle yüksek niteliklere sahip olan kişileri tanımlamak için tercih edilmiştir. Söz konusu üstünlük, sadece fiziksel anlamda değil, manevi ve entelektüel boyutta da düşünülebilir. Örneğin, bir padişah ya da bir alim için, fevkalbeşer ifadesi, onun toplumda özel bir yere sahip olduğunu belirtmek için kullanılırdı.
Aka Gündüz ve Yahya Kemal Beyatlı’nın Kullanımı
Aka Gündüz'ün “Var kuvvetimle, fevkalbeşer bir kuvvetle boğazına sarıldım.” ifadesinde fevkalbeşer, kahramanın insanüstü bir güçle mücadele ettiğini anlatır. Bu kullanım, güç, cesaret ve dayanıklılık vurgusunu güçlendirir.
Yahya Kemal Beyatlı’nın bir başka kullanımında ise, Abdülhak Hamit Bey gibi bir karakter için “fevkalbeşer bir dev” benzetmesi yapılmaktadır. Bu ifade, kişinin olağanüstü bir yaratık gibi görüldüğünü, fiziksel ya da zihinsel olarak toplumun üstünde bir yere konumlandırıldığını belirtir.
Fevkalbeşer Kelimesinin TDK’deki Tanımı
Türk Dil Kurumu’na göre, “fevkalbeşer” kelimesi iki anlam taşır:
- İnsanüstü: Olağanüstü nitelikler taşıyan, insanın üstünde güç veya yeteneklere sahip olan.
- Üstün nitelikli kimse: Diğer insanlardan farklı olarak bilgi, zeka veya yetenek gibi niteliklerde üstün olan kimse.
Bu tanımlar, fevkalbeşer kelimesinin iki farklı anlamda kullanıldığını ve hem fiziksel hem de zihinsel üstünlük içerebileceğini gösterir.
Farklı Dillerde Fevkalbeşer Kelimesi
- İngilizce: Superhuman, extraordinary person
- Arapça: فوق البشر (fawq al-bashar)
- Rusça: Сверхчеловеческий (Sverkhchelovecheskiy)
- Fransızca: Surhumain, supérieur
- İspanyolca: Sobrehumano
Fevkalbeşer, geçmiş dönemlerde olağanüstü güç veya yeteneklere sahip olan, üstün niteliklere sahip kişiler için kullanılan özel bir sıfattır. Edebiyat ve kültür tarihimizde, topluma örnek olan ya da toplumun beklentilerini aşan kişiler için kullanılan bu kelime, günümüzde eskimiş olsa da klasik eserlerde ve kültürel incelemelerde kendine yer bulmaktadır. Fevkalbeşer, insan sınırlarını zorlayan, onları aşan bir karakteri ifade ederek, Türkçe söz varlığında da derin bir anlam taşır.