Eebiyat-ı Cedide nedir?
Edebiyat-ı Cedide, 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti'nde ortaya çıkan ve modern Türk edebiyatının temellerini atan bir edebî harekettir. 1896-1901 yılları arasında, özellikle Fransız edebiyatından etkilenen genç yazarların oluşturduğu bu akım, aynı zamanda Servet-i Fünûn edebiyatı olarak da bilinir. Adını, Recaizade Mahmut Ekrem'in yönlendirmesiyle Tevfik Fikret yönetiminde çıkarılan Servet-i Fünûn dergisinden almıştır.
Tarihçesi ve Oluşumu:
Edebiyat-ı Cedide, Tanzimat dönemiyle başlayan yenileşme hareketinin doğal bir devamı niteliğindedir. Tanzimat edebiyatının başlattığı yenilik arayışı, Edebiyat-ı Cedide döneminde daha sistemli, derin ve estetik bir boyut kazanmıştır. Recaizade Mahmut Ekrem'in "Sanat sanat içindir" anlayışıyla yönlendirdiği genç kuşak, Türk şiirini ve nesrini Batılı formlar ve temalar ile zenginleştirmiştir.
Temel Özellikleri:
-
Sanat sanat içindir anlayışı benimsenmiştir. Sanatın toplumsal fayda sağlama amacından ziyade güzellik ve estetik kaygıları gözetmesi gerektiğini savunurlar.
-
Eserlerinde yoğun bir duygusallık, melankoli ve bireysel temalar işlenmiştir.
-
Fransız edebiyatının (özellikle sembolizm ve parnasizm akımları) etkisi oldukça belirgindir.
-
Ağır, süslü, sanatlı ve imgelerle dolu bir dil kullanılmıştır.
-
Arapça ve Farsça kökenli sözcük ve tamlamalara sıklıkla başvurulmuştur.
-
Şiirde serbest müstezat nazım biçimini geliştirerek kullanmışlardır.
-
Roman ve hikâyede psikolojik çözümlemelere, karakterlerin iç dünyalarına önem verilmiştir.
Önemli Temsilcileri:
-
Tevfik Fikret: Hareketin lideri ve en önemli şairidir. "Rübab-ı Şikeste" adlı şiir kitabıyla bilinir.
-
Cenap Şahabettin: Şiirde sembolizm akımını güçlü şekilde temsil etmiş, duygu ve düşüncelerini zengin imgelerle ifade etmiştir.
-
Halit Ziya Uşaklıgil: Modern Türk romanının kurucusu kabul edilir. "Aşk-ı Memnu", "Mai ve Siyah" gibi eserleri ile ünlüdür.
-
Mehmet Rauf: İlk psikolojik roman kabul edilen "Eylül" romanının yazarıdır.
-
Hüseyin Cahit Yalçın: Eleştiri ve nesir alanında öne çıkmıştır.
-
Süleyman Nazif, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Ali Ekrem Bolayır gibi isimler de önemli katkılar sağlamıştır.
Türlere Göre Eser Örnekleri:
Şiir:
-
Tevfik Fikret - Rübab-ı Şikeste, Sis
-
Cenap Şahabettin - Tamat, Elhan-ı Şita
Roman:
-
Halit Ziya Uşaklıgil - Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Kırık Hayatlar
-
Mehmet Rauf - Eylül, Genç Kız Kalbi
Hikâye:
-
Halit Ziya Uşaklıgil - Bir Muhtıranın Son Yaprakları, Solgun Demet
-
Hüseyin Cahit Yalçın - Hayal İçinde
Eleştiri ve Deneme:
-
Hüseyin Cahit Yalçın - Kavgalarım
Sonuçlanması ve Dağılışı:
1901 yılında Hüseyin Cahit Yalçın'ın Fransız yazar Paul Bourget’ten çevirdiği "Edebiyat ve Hukuk" makalesi nedeniyle Servet-i Fünûn dergisi kapatılmış ve hareket sona ermiştir. Bu olaydan sonra grup üyeleri farklı yönlere dağılıp bireysel çalışmalara yönelmiştir.
Edebiyat-ı Cedide, Türk edebiyatına kazandırdığı yenilikçi, bireysel ve psikolojik derinlikli anlayış ile modern Türk edebiyatının temelini atmış, Cumhuriyet dönemi edebiyatını büyük ölçüde etkilemiştir.