Bâtıni ne demek? Bâtıni kelimesinin anlamı nedir?
Bâtınî, Arapça kökenli bir sıfat olup, Türkçede "içte olan", "iç alemle ilgili", "sırla ilgili" gibi anlamlar taşır. İslam dünyasında özellikle mistik ve tasavvufi düşüncelerle ilgili olarak kullanılan bu kelime, aynı zamanda tarihsel olarak bir mezhebi ifade etmek için de kullanılır. Bu makalede, bâtınî kelimesinin kökeni, anlamları, tarihsel kullanımı ve felsefi önemini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Bâtınî Kelimesinin Kökeni ve Yapısı
Bâtınî kelimesi, Arapça "bāṭin" (iç) kelimesinden türemiştir ve "iç" anlamına gelen bu köke nispet eki -ī eklenerek oluşturulmuştur. Bâtın, bir şeyin dıştan görünmeyen, içsel ya da gizli kısmını ifade ederken, bâtınî sıfatı bu gizli, içsel durumu nitelendirmek için kullanılır.
Dil Bilgisel Kategorisi
Bâtınî, dil bilgisi açısından bir sıfat olup, bir şeyin iç dünyasını, görünmeyen yönlerini ya da gizli anlamını ifade eder. Aynı zamanda, tarihsel ve dini bağlamda bir mezhebi ya da bu mezhebe mensup kişileri tanımlamak amacıyla da kullanılır.
Bâtınî Kelimesinin Anlamları
Bâtınî kelimesi, temel olarak iki ana anlamda kullanılır:
-
İçte olan, iç âlemle, sırla ilgili: Bu anlamda, bâtınî kelimesi maddi olmayan, görünmeyen ve ruhsal yönleri ifade eder. Tasavvufî düşünce, mistik öğretiler ve içsel yolculukları tanımlarken sıkça kullanılır. Bu bağlamda bâtınî, dış görünüşün ötesine geçerek, ruhsal ve derin anlamlara yönelir. Bâtınî, "zahirî" yani "görünen, dışta olan" anlamındaki kelimenin karşıtıdır.
-
Bâtınîlik mezhebine mensup olan kimse: Bâtınîlik, İslam dünyasında tarihsel bir mezhep olup, dini metinlerin ve olayların görünen anlamlarının ötesinde gizli, sembolik anlamlar barındırdığını savunur. Bu mezhebe mensup olan kişilere de bâtınî denir. Özellikle Selçuklu ve Abbasi dönemlerinde Bâtınîler, İslam dünyasında önemli bir siyasi ve dini grup olmuşlardır.
Bâtıniyye
Bâtıniyye, bâtınî kelimesinin tamlamalarda ortaya çıkan dişil şekli olup, özellikle mezhep ve mistik düşünce bağlamlarında kullanılır. Ezvâk-ı bâtıniyye ifadesi, "iç âleme ait zevkler" anlamına gelir ve derin, ruhsal bir içsel yolculuğu ifade eder.
Bâtınî Kelimesinin Tarihsel Süreci
Bâtınî kelimesi, tarihsel olarak özellikle İslam dünyasında önemli bir yer tutan bir mezhebin de adıdır. Bâtınîlik, İsmaililik mezhebi ile yakın ilişkili olan bir anlayış olup, İslam'da dini metinlerin ve olayların derin ve gizli anlamlarını keşfetmeyi amaçlar. Bu mezhep, dini metinlerin zahiri yani görünen anlamlarının ötesinde, bâtın yani içsel ve gizli anlamları olduğunu savunur.
Bâtınîlik ve Selçuklu Dönemi
Bâtınîlik, Selçuklu Devleti döneminde önemli bir hareket olarak varlık göstermiştir. Tarihsel kayıtlarda, özellikle Hasan Sabbah liderliğindeki Haşhaşîler olarak bilinen Bâtınî grubun siyasi etkinliği öne çıkar. Bu dönemde Bâtınîler, Selçuklu devletine karşı büyük tehdit oluşturmuş ve çeşitli suikastlar düzenleyerek siyasi etkinliklerini artırmışlardır.
- Mustafa Necati Sepetçioğlu, bir eserinde, "Şahmelik’in Selçuklu’nun güçlenmesinden korktuğunu bilirsin. Bâtınî Râfızî dâîleri de işi kızıştırınca..." ifadesini kullanarak Bâtınîlerin tarihsel süreçteki etkisine dikkat çeker.
Bâtınî Felsefi Anlamı
Tasavvufta, bâtınî anlayış, dinin ve evrenin sırlarının keşfedilmesi üzerine kuruludur. Bu düşünce, sadece dışsal ibadetlerin yeterli olmadığını, içsel bir yolculuk yaparak, gizli anlamların keşfedilmesi gerektiğini savunur. Bu nedenle, bâtınî düşünce, tasavvufî edebiyat ve felsefede sıkça karşılaşılan bir kavramdır.
Bâtınî Kelimesinin TDK'ya Göre Anlamı
Türk Dil Kurumu'na göre, bâtınî kelimesinin anlamları şu şekildedir:
- Bâtınî: İçte olan, iç âlemde olan, sırla ilgili.
- Bâtınî: İçrek (eskimiş, felsefi bir terim).
Bu tanımlar, kelimenin hem içsel dünyayı ve sırları ifade eden anlamını hem de tarihsel felsefi ve dini kullanımlarını kapsar.
Bâtınî Kelimesinin Farklı Dillerdeki Karşılıkları
- İngilizcesi: Esoteric, Hidden, Inner
- Almancası: Esoterisch, Innerlich
- Fransızcası: Ésotérique, Intérieur
- İspanyolcası: Esotérico, Interior
- İtalyancası: Esoterico, Interno
- Rusçası: Эзотерический (Ezotericheskiy), Внутренний (Vnutrenniy)
- Arapçası: باطني (Bātinī)
- Flemenkçesi: Esoterisch, Innerlijk
- Çince: 内部的 (Nèibù de), 奥秘的 (Àomì de)
Bu dillerde bâtınî kelimesinin karşılıkları, içsel, gizli, sırlarla ilgili anlamları ifade eder.
Bâtınî Kelimesinin Günlük Hayatta Kullanımı
Bâtınî kelimesi, modern Türkçede nadiren kullanılsa da, özellikle tasavvufi, mistik ve felsefi metinlerde yer bulur. Günümüzde daha çok "içrek" ya da "gizli anlam" gibi modern ifadelerle karşılanmaktadır. Ayrıca, tarihsel ve dini metinlerde, bâtınî kelimesi, mezhep mensuplarını tanımlamak için kullanılır.
Örnek Cümleler:
- Tasavvuf, bâtınî anlamları keşfetmek üzerine kurulu bir düşünce sistemidir.
- Tarih boyunca Bâtınî mezhebi, siyasi ve dini alanda büyük etkiler bırakmıştır.
Bâtınî kelimesi, Arapça kökenli bir sıfat olup, hem içsel dünyayı ve gizli anlamları ifade eden bir terim olarak, hem de İslam dünyasında tarihsel bir mezhep olarak önemli bir yere sahiptir. Tasavvuf ve mistik düşünce açısından derin bir anlam taşıyan bu kelime, aynı zamanda tarihsel olarak Bâtınîlik mezhebine mensup kişileri tanımlamak amacıyla da kullanılmıştır. Günümüzde dilimizde çok sık kullanılmıyor olsa da, felsefi, dini ve edebi metinlerde bu terimin izlerine rastlamak mümkündür.