Bâde nedir? Bade kelimesini anlamı nedir?

Bâde, Farsça kökenli bir kelime olup, Türkçede "şarap" ve "içki" anlamında kullanılır. Bu kelime, özellikle divan edebiyatında ve tasavvuf metinlerinde sıkça karşımıza çıkar. Bâde, sadece maddi anlamda içkiyi değil, aynı zamanda mecazi anlamda manevi sarhoşluk veren ilahi aşkı ve ruhsal coşkuyu da ifade eder.

Bâde’nin Anlamı ve Kökeni

Bâde kelimesi, Farsça kökenlidir ve Arap alfabesiyle باده şeklinde yazılır. Kelimenin temel anlamı "şarap"tır, ancak özellikle divan şiirinde ve tasavvufta çok daha derin anlamlar kazanmıştır. Türkçeye Farsçadan geçen bu kelime, hem dünyevi zevkleri hem de manevi coşkuyu ifade eder.

Bâde’nin Kökeni

Bâde kelimesi Farsça "bād" kökünden türetilmiştir. Farsçada "rüzgâr" anlamına gelen bu kök, zamanla mecazi anlamlar kazanmış ve "şarap" anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Divan edebiyatında, özellikle şairlerin şarap ve içki üzerinden derin anlamlar ve semboller ürettikleri görülmektedir.

Bâde’nin Anlamı

Bâde kelimesi, Türkçede dört ana anlamda kullanılır:

1. Şarap, içki, mey: Bu en temel anlamdır. Bâde, divan edebiyatında sıkça "mey" ya da "şarap" anlamında kullanılır. Bu kullanım, dünyadaki dünyevi zevkleri ve geçici keyifleri ifade eder.

   Örnek:

   Fitneye ekser sebeb bezm-i cihanda bâdedir
   (Zâtî)

   • Zâtî, bu beyitte dünyanın eğlence meclislerindeki fitnenin çoğunlukla bâdeden (şaraptan) kaynaklandığını söyler.

2. Mecazî anlamda sarhoşluk veren şey: Bâde, aynı zamanda maddi veya manevi sarhoşluk veren şeyleri ifade etmek için de kullanılır. Bu kullanımda, bâde içsel bir coşku, manevi bir haz ya da derin bir aşk anlamına gelebilir.

   Örnek:

   Bâde-i aşk ile mest olmuş yatardı cân u dil
   (Hersekli Ârif Hikmet)

   • Burada "bâde-i aşk" (aşkın şarabı) mecazi anlamda kullanılmış olup, kişiyi kendinden geçiren ilahi aşkı ifade eder.

3. Kadeh anlamı: Bâde kelimesi bazen kadeh anlamında da kullanılır. Şairler, bâdeyi sadece içki olarak değil, içilen kadehi de simgelemek için kullanmışlardır.

   Örnek:

   O şîrin ve kaşarlanmış Hâfız ile bir zaman daha bâde tokuşsun
   (Safiye Erol)

   • Bu cümlede bâde, bir kadeh olarak kullanılmıştır ve şair, kadeh tokuşturmayı anlatır.

4. Tasavvufî anlamda ilahi aşk: Tasavvuf literatüründe bâde, kişinin kendini ilahi aşka kaptırarak manevi sarhoşluk içinde olması anlamında kullanılır. İlahi aşkın kişiyi mest ettiği, dünyevi bağlardan kopardığı bir hali simgeler.

   Örnek:

   Bâde-i bûsen ile et rûhumu mest
   (Cenap Şahâbeddin)

   • Burada "bâde-i bûsen" (öpücüğün şarabı) ilahi aşkın sembolü olarak kullanılmıştır.

Bâde’nin Osmanlı Edebiyatındaki Yeri

Bâde, özellikle Osmanlı divan edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Divan şairleri, şarap ve içkiyi mecaz yoluyla aşk, ilahi coşku ve derin anlamlar için kullanmışlardır. Divan şiirinde bâde, sadece dünyevi zevklerin değil, aynı zamanda ilahi aşkın, manevi sarhoşluğun bir sembolü olarak da karşımıza çıkar. Örneğin, Fuzuli, Bâkî, Nedim gibi şairler, şiirlerinde bâdeyi hem gerçek hem de mecazi anlamda ustalıkla işlemişlerdir.

Divan Şiirinde Bâde Kullanımı

Divan şiirinde bâde, dünyevi ve ilahi aşkı birleştiren bir simge olarak kullanılır. Şarap meclislerinde içilen bâde, dünyevi zevklerin sembolü olduğu gibi, ilahi aşkı tattıran manevi bir içecek olarak da görülür. Şairler, bâde aracılığıyla ruhsal sarhoşluk, vecd hali ve aşka dair derin hisleri anlatmışlardır.

Bâde’nin Tasavvuftaki Yeri

Tasavvuf edebiyatında bâde, ilahi aşkı temsil eder. Tasavvuf ehli, Allah'a duydukları aşkı bâde ile sembolize ederler. Bu bağlamda, dünyevi şarap ilahi aşkın bir metaforu haline gelir ve manevi bir sarhoşluk yaşanır. Tasavvuf erbabı için bâde, sadece bir içki değil, Allah’a kavuşma arzusunu ve ilahi aşkın coşkusunu ifade eden bir semboldür.

Örnek:

Bâde-i aşk ile mest olmuş yatardı cân u dil.
(Hersekli Ârif Hikmet)

• Burada bâde, ilahi aşkın verdiği manevi sarhoşluk anlamında kullanılmıştır.

TDK’ya Göre Bâde’nin Tanımı

Türk Dil Kurumu (TDK), bâde kelimesini şu şekilde tanımlar:

1. Şarap, içki, mey.
2. Maddî ve manevî sarhoşluk veren, kendinden geçiren, mest eden şey.
3. Kadeh.
4. Tasavvufta insanı kendinden geçiren ilahi aşk.

Bu tanımlar, bâde kelimesinin çok yönlü kullanımını ve dildeki yerini net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Bâde’nin Diğer Dillerdeki Karşılıkları

Bâde kelimesinin tam karşılığı her dilde olmayabilir, ancak benzer anlamlar taşıyan ifadeler şu şekildedir:

• İngilizcesi: Wine, goblet, intoxicating drink
• Almancası: Wein, Becher, berauschendes Getränk
• İspanyolcası: Vino, copa, bebida embriagadora
• Arapçası: خمر (Khamr), كأس (Kaas), شراب مسكر (Sharab muskir)
• Rusçası: Вино (Vino), бокал (Bokal), опьяняющий напиток (Opyanyayushchiy napitok)
• İtalyancası: Vino, calice, bevanda inebriante
• Flemenkçesi: Wijn, beker, bedwelmende drank
• Çincesi: 酒 (Jiǔ), 杯子 (Bēizi), 醉人的饮料 (Zuì rén de yǐnli o)

Bâde İle İlgili Örnek Cümleler

1. Aşık, bâde içerek gece boyunca sevdiğini düşünmüş, mest olmuştu.
2. Tasavvuf ehli, bâde-i aşkı içerek kendinden geçip ilahi aşkı hissetti.
   
   

Bâde, hem dünyevi hem de manevi anlamlarda kullanılan, zengin bir anlam katmanına sahip bir kelimedir. Şarap ve içki anlamının ötesinde, özellikle divan edebiyatında ve tasavvuf metinlerinde mecazi olarak "ilahi aşk" ve "manevi sarhoşluk" anlamında da kullanılmıştır. Bu çok yönlü kelime, Türk edebiyatında ve tasavvuf kültüründe derin izler bırakmış, hem maddi hem manevi sarhoşluğu ifade eden önemli bir kavram haline gelmiştir.