Adalet divanı nedir? Adalet divanının görev ve yetkileri nelerdir?
Adâlet Dîvânı, uluslararası hukuki anlaşmazlıkların çözümünde yetkili bir merci olarak görev yapan bir kurumu ifade eder. Devletler arasında meydana gelen anlaşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesini sağlamak amacıyla oluşturulan bu kurum, hukukun üstünlüğünü ve uluslararası barış ve güvenliği korumayı hedefler.
Bu terim, uluslararası hukuk literatüründe özellikle Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı (ICJ) ile özdeşleşmiştir. ICJ, 1945 yılında Birleşmiş Milletler’in ana yargı organı olarak kurulmuş ve 1946 yılında faaliyetlerine başlamıştır.
Adâlet Dîvânının Tarihçesi
Adâlet Dîvânı’nın kökeni, uluslararası hukuk düzenlemelerine olan ihtiyaçtan kaynaklanır. Modern uluslararası hukukun temelleri, 17. yüzyılda Hugo Grotius’un çalışmalarıyla atılmış, ancak bu hukukun uygulanabilir bir kuruma ihtiyaç duyduğu 19. yüzyılda daha net anlaşılmıştır.
İlk kurumsal yapı, 1920 yılında Milletler Cemiyeti’nin yargı organı olan Daimi Adalet Divanı ile oluşturulmuştur. Ancak, Milletler Cemiyeti'nin etkisizliği nedeniyle bu yapı tam anlamıyla işlevsel olamamış ve 2. Dünya Savaşı'nın ardından Birleşmiş Milletler çatısı altında Uluslararası Adalet Divanı kurulmuştur.
Adâlet Dîvânının Görev ve Yetkileri
Adâlet Dîvânı, devletler arasında meydana gelen hukuki anlaşmazlıkları çözmek ve uluslararası hukukun uygulanmasını denetlemekle görevlidir. Yetkileri arasında şu görevler yer alır:
- Devletler Arasındaki Anlaşmazlıkların Çözümü: Divan, devletler arasında sınır ihtilafları, deniz hakları, diplomatik ilişkiler ve uluslararası antlaşmalar gibi konulardaki sorunları karara bağlar.
- Danışma Görüşleri Sunma: Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi gibi organlar, uluslararası hukuka ilişkin konularda Divan'dan danışma görüşü talep edebilir.
Örnek: Bir sınır ihtilafı konusunda iki devlet arasında anlaşmazlık çıktığında, Adâlet Dîvânı bu anlaşmazlığı çözmek için başvurulan bir makam olabilir.
Adâlet Dîvânı’nın İşleyişi
Adâlet Dîvânı, 15 hâkimden oluşur ve bu hâkimler, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi tarafından seçilir. Hâkimlerin görev süresi 9 yıldır ve farklı ülkelerden gelerek tarafsız bir şekilde görev yaparlar.
Mahkeme, Lahey'de (Hollanda) bulunan Barış Sarayı'nda faaliyet gösterir. Tarafların gönüllü olarak başvuru yapması esastır; ancak verilen kararlar bağlayıcıdır ve uygulanması beklenir.
Adâlet Dîvânının Önemi
Adâlet Dîvânı, uluslararası toplumun hukuka dayalı bir düzen içinde işleyebilmesi için kritik bir öneme sahiptir. Bu kurum, şu amaçlara hizmet eder:
- Barışı Sağlama: Hukuki yollarla anlaşmazlıkları çözerek savaş ve çatışmaları önler.
- Hukukun Üstünlüğünü Tesis Etme: Uluslararası hukuk kurallarının uygulanmasını sağlar.
- Devletler Arasında Güven Oluşturma: Tarafsız ve adil kararlarla devletler arası ilişkileri iyileştirir.
Türkçe’de Adâlet Dîvânı
Adâlet Dîvânı, Türkçe literatürde genellikle Milletlerarası Adalet Divanı olarak geçer. Bu terim, tarihsel bağlamda Osmanlı döneminde de benzer bir anlam taşımış, devletler arası adaleti sağlama amacıyla çeşitli mahkemeler kurulmuştur.
Türk Dil Kurumu’na Göre Adâlet Dîvânı
TDK, adâlet dîvânını, "Devletler arasındaki hukuki anlaşmazlıkların çözümü için merci kabul edilen milletlerarası kurum" olarak tanımlar. Bu tanım, kavramın uluslararası hukukta taşıdığı anlamı açıkça ortaya koyar.
Adâlet Dîvânının Diğer Dillerdeki Karşılıkları
- İngilizce: International Court of Justice (ICJ)
- Fransızca: Cour Internationale de Justice
- Almanca: Internationaler Gerichtshof
- İspanyolca: Corte Internacional de Justicia
- Arapça: محكمة العدل الدولية (Mahkama al-Adl al-Dawliya)
- Rusça: Международный Суд (Mezhdunarodny Sud)
- Çince: 国际法院 (Guójì Fǎyu n)
Adâlet Dîvânı, uluslararası hukukun işlerliğini sağlamak ve devletler arasında barışçıl bir çözüm mekanizması oluşturmak için hayati bir rol oynar. Tarafsızlığı ve hukuka dayalı kararlarıyla, uluslararası toplumun güvenini kazanmış bir kurumdur. Devletler arasında hukukun üstünlüğünü tesis eden bu yapı, küresel barış ve güvenliğin teminatı olarak görülmektedir.